Poniżej znajduje się poradnik, jaki opracowałem na początku 1999 roku pracując jako konsultant krajowy dla firmy Lotus. Tekst ten, mimo upływu czasu, jest nadal bardzo aktualny. Ponieważ zdarzało mi się znaleźć cytaty z tego dokumentu w poradnikach stylistycznych (zaleceniach dla tłumaczy) innych firm, jestem bardzo wyczulony na kwestię praw autorskich. Umieszczam ten tekst pro publico bono, bo wciąż w tłumaczeniach oprogramowania panuje ogromna amatorszczyzna. Proszę jednak nie przypisywać sobie autorstwa do tekstów cytowanych z tego dokumentu. Wszelkie uwagi proszę kierować na mój adres: piotr (małpa) kresak.pl.



Poradnik dla tłumaczących oprogramowanie firmy Lotus

wersja 2.3

Copyright 20.03.1999, Piotr Kresak

Aktualizacja (drobne uściślenia i korekty): 24.09.2009 r.

Wstęp

W niniejszym poradniku przedstawiono najważniejsze zagadnienia i problemy związane z tłumaczeniem na język polski oprogramowania i książek firmy Lotus, a także obowiązujące wymagania dotyczące stylu, gramatyki, interpunkcji, typowych konstrukcji językowych oraz używanej terminologii.

Poradnik jest próbą usystematyzowania zasad i określenia wytycznych dla wszystkich osób pracujących nad polskimi wersjami programów i podręczników Lotusa oraz stworzenia standardu zapewniającego wysoki poziom przyszłych tłumaczeń.

Zgodnie z obowiązującą procedurą jakość realizowanych projektów jest oceniana przez konsultanta językowego firmy Lotus. Najważniejszym kryterium tej oceny będzie zgodność z wytycznymi zawartymi w niniejszym poradniku. Dokumentu tego nie należy jednak traktować jako pełnego kompendium wiedzy o tłumaczeniu oprogramowania. Wszelkie niejasności należy wyjaśniać z konsultantem językowym, który z góry dziękuje za sugestie i uwagi dotyczące zawartości niniejszego dokumentu (adres na końcu dokumentu).

Przetłumaczone materiały muszą być poprawne pod względem językowym. Do ich opracowania należy wykorzystać terminologię zatwierdzoną przez firmę Lotus. Firmy tłumaczące powinny stosować się do nowego standardu Lotusa, przedstawionego w tym dokumencie.

W zasadzie wszystkie firmy zajmujące się tłumaczeniem produktów Lotusa powinny dysponować programem Lotus Notes i mieć nieograniczony dostęp do serwera zawierającego bazę danych z obowiązującą terminologią Lotusa (Glossary Database). Propozycje zmian i nowych tłumaczeń powinny być na bieżąco wprowadzane do tej bazy danych. Ponieważ obecnie (środek roku 1998) warunek ten nie jest w pełni spełniony, nową terminologię należy jedynie każdorazowo ustalać z konsultantem językowym Lotusa.

Należy pamiętać o zachowywaniu zgodności, czyli dostosowywaniu się w miarę możliwości do przyjętych standardów. Sformułowanie "w miarę możliwości" znaczy tu tyle, że z owej zgodności można zrezygnować tylko wówczas, gdy takie są zalecenia Lotusa lub gdy istniejące tłumaczenie jest ewidentnie błędne (patrz również punkt 8.13). Zgodność należy zachowywać w czterech następujących kategoriach (lista jest uporządkowana od najbardziej do najmniej znaczącego warunku):

1. Zgodność z platformą systemową (np. Windows 95, 98, NT lub OS/2). Terminologia, nazwy typowych menu, poleceń, opcji itp. muszą odpowiadać standardom przyjętym dla danego systemu.

2. Zgodność z produktami Microsoftu (np. z pakietem Office 97). Terminologia, nazwy typowych menu, poleceń i opcji itp. powinny odpowiadać standardom używanym przez Microsoft.

3. Zgodność z innymi aplikacjami Lotusa w obrębie pakietu (np. SmartSuite). Bezwzględna zgodność dotyczy menu i okien dialogowych wspólnych dla kilku aplikacji. Pozostałe tłumaczenia również powinny być takie same lub bardzo zbliżone.

4. Zgodność z poprzednimi wersjami produktów Lotusa. Ten warunek jest najsłabszy, jednak jeśli poprzednio stosowane tłumaczenie jest poprawne i nie zachodzi sprzeczność z jednym z trzech poprzednich warunków, to nie ma powodu by wprowadzać nowy termin.

Ogólna zasada zastępowania istniejących tłumaczeń nowymi jest następująca: jeśli nowe tłumaczenie jest równie dobre jak stare, to należy pozostać przy starym - jeśli nowe jest lepsze, należy użyć nowego. To samo dotyczy różnic w zaleceniach przedstawianych w tej i poprzedniej wersji tego poradnika, szczególnie tych zmian, których wprowadzenie w życie pociągałoby za sobą poważne zwiększenie zakresu prac.

Jako przykład przytoczę zmianę zalecenia dotyczącego używania słowa klikać. Poprzednia wersja poradnika (wersja 1.0, opracowana przez innego konsultanta) zawierała pewną sprzeczność. Z jednej strony nakazywała zgodność z platformą systemową (Windows), a z drugiej posługiwanie się terminem klikać na czymś (w Windows obowiązuje klikanie czegoś). W programach działających w Windows powinno się klikać coś, a nie na czymś. Jeśli firmie tłumaczącej przyjdzie jednak tłumaczyć tylko uaktualnienie wersji programu, a nie cały program od początku, wówczas niestosowanie się do tego zalecenia jest absolutnie usprawiedliwione.

1. Lokalizacja a tłumaczenie

Przez lokalizację oprogramowania (w ujęciu popularnym) rozumie się coś więcej niż zwykłe tłumaczenie. Błędnie. Taka interpretacja dezawuuje "zwykłe tłumaczenie", które powinno obejmować przecież dokładnie te same elementy, które przypisuje się lokalizacji, i charakteryzować się tymi samymi atrybutami, które rzekomo wyróżnia nowe w języku polskim znaczenie znanego słowa lokalizacja. Nie wnikając w to, czy znaczenie to przyjmie się czy nie, będę konsekwentnie zachęcał do posługiwania się terminami tłumaczenie i przekład oraz do pamiętania o tym, czym naprawdę powinno być "zwykłe tłumaczenie".

Już św. Hieronim (347-420) w jednym ze swoich listów zalecał, by nie tłumaczyć słowo w słowo, ale wydobywać sens z sensu (verbum e verbo, sed sensum exprimere de sensu). Oznacza to ni mniej, ni więcej tylko to, aby przetłumaczone dzieło miało taką postać, jakby zostało od razu napisane w języku docelowym. Wiąże się z tym przede wszystkim zachowanie zgodności wszystkich elementów składowych dzieła z polskimi realiami (w przypadku tłumaczeń na język polski), a w szczególności uwzględnienie różnic dotyczących:

- jednostek miar (cale na centymetry itp.) i jednostek monetarnych,

- formatów zapisu daty i godziny,

- nazw geograficznych,

- nazw posiłków (np. angielski dinner jada się później niż polski obiad),

- nazw zjawisk atmosferycznych (np. Anglicy wyróżniają siedem rodzajów mgły: fog, brume, haze, mist, smaze, smog, vapour),

- norm i zwyczajów (np. zastąpienie nie obchodzonego w Polsce święta Thanksgiving Day przez Boże Narodzenie lub Wielkanoc),

- nazw i tytułów politycznych, społecznych, naukowych itp.

2. Podstawy teorii przekładu

Mimo iż wydaje się to oczywiste, należy wyraźnie podkreślić, że tłumacz powinien znać:

1) język źródłowy (angielski)

2) język docelowy (polski)

3) warunki kulturowe, w jakich oba języki funkcjonują

4) merytoryczną zawartość dzieła (oprogramowanie)

Warunek (1) jest tylko pozornie oczywisty. Chodzi bowiem o to, aby stopień opanowania języka był na tyle wysoki, aby tłumacz potrafił wyodrębnić i odpowiednio ocenić wszystkie subtelności gramatyczne i stylistyczne oraz znaleźć dla nich właściwe odpowiedniki w języku polskim. Trudności występujące podczas przekładu mogą wynikać z różnych właściwości stylistycznych:

a) języka,

b) rejestru językowego,

c) idiolektu.

2.1. Język

Niniejszy dokument musiałby być opasłą książką, aby jego temat mógł zostać potraktowany wyczerpująco. Bliższych informacji na temat różnic językowych istotnych z punktu widzenia pracy translatorskiej należy szukać w literaturze. Przede wszystkim warto czytać podręczniki o gramatyce angielskiej i polskiej (oraz kontrastujące oba języki), książki rozszerzające słownictwo, a także prace typu [4].

2.1.1. Szyk

Język polski ma szyk bardziej swobodny niż angielski. Dlatego szczególnie ważne jest, aby tłumaczone zdania miały zróżnicowany szyk w zależności od potrzeb. Nie wolno automatycznie przenosić szyku angielskiego. Szyk wyraża tzw. strukturę tematyczno-rematyczną zdania. Temat (zwany także datum) to część nawiązująca do tego, co odbiorcy jest znane. Remat (albo novum) wprowadza informację nową. W języku polskim, szczególnie w piśmie, novum pojawia się najczęściej na końcu zdania! Oto przykład:

1. Kowalski opublikował artykuł o narkomanii.

2. Artykuł o narkomanii opublikował Kowalski.

3. Kowalski opublikował o narkomanii artykuł.

4. Artykuł o narkomanii Kowalski opublikował.

5. Kowalski artykuł o narkomanii opublikował.

Sens tych zdań nie powinien budzić żadnych wątpliwości. Każdy Polak intuicyjnie wyczuwa, co jest w nich informacją najważniejszą (novum), a co mniej ważną (datum). Omówienie tego przykładu zostanie więc ograniczone do interpretacji tylko dwóch zdań. W zdaniu nr 2 wiadomo, że ktoś opublikował artykuł, informacją nową jest fakt, że zrobił to Kowalski. W zdaniu nr 3 wiadomo, że Kowalski napisał coś o narkomanii, novum jest to, że był to artykuł (a nie na przykład książka)...

Odpowiedniki tych zdań w języku angielskim nie mogą być konstruowane przez zmianę szyku (język ten ma mniej swobodny szyk niż polski). Efekt zróżnicowania znaczenia uzyskuje się innymi środkami. Oto przykłady:

Kowalski published a paper on drugs. The paper on drugs was published by Kowalski. It was Kowalski who published a paper on drugs. Kowalski did not write a book, he published a paper on drugs. Kowalski did not keep it under cover, he published a paper on drugs...

Konkretna rada dotycząca tłumaczenia będzie więc taka, aby zastanawiać się nad tym, która część zdania angielskiego stanowi datum, a która novum, i odpowiednio dostosować do tych informacji szyk zdania polskiego.

Więcej na temat szyku w książce S. Jodłowskiego pt. "Podstawy polskiej składni", PWN, 1976.

2.2. Rejestr

Pod pojęciem rejestru kryje się swego rodzaju kategoryzacja wypowiedzenia. Prosto mówiąc, inny styl powinien obowiązywać w wiadomościach sportowych, inny w książce komputerowej, w depeszy agencyjnej, gazecie kobiecej, reklamie, tekście marketingowym, podręczniku itp. Warto pamiętać, że w tekstach angielskich dozwolone są inne zabiegi stylistyczne niż w analogicznych (rejestrowo) tekstach polskich. Język angielski jest mocno rozpowszechniony, co powoduje rozluźnienie dopuszczalnych norm. W języku polskim wypowiedzi oficjalne muszą mieć bardziej formalny charakter.

2.3. Idiolekt

Idiolekt to zbiór cech dzieła związanych ze specyfiką stylu autora (zarówno tekstu oryginalnego, jak i tłumaczenia). W tłumaczeniach programów komputerowych należy unikać posługiwania się idiolektami mocno zindywidualizowanymi, oprogramowanie powstaje bowiem na skutek pracy wielu osób, a używany w nim język powinien mieć charakter neutralny.

3. Jakość

Dobrą jakość przekładu zapewniają: umiejętność wykrywania (i usuwania) interferencji językowych, a także znajomość gramatyki sytuacyjnej oraz swoistych związków wyrazowych, czyli (a) idiomów i (b) zgodności leksykalnej (kolokacji).

ad. a) Do in Rome, as the Romans do należy na przykład przetłumaczyć jako Kiedy wejdziesz pośród wrony, musisz krakać tak jak one).

ad. b) Niektóre wyrazy z jednymi łączą się dobrze, a z innymi źle. Na przykład: kazanie się prawi, a nie mówi; wpływ się wywiera; wpływy się ma; przymiotnika mały można użyć w sensie nikły, drobny, ale puls jest słaby; wysiłek może być nadmierny; ambicje wygórowane, a wyobraźnia wybujała; połączenia się nawiązuje (to establish a connection), a nie ustanawia itp. Tłumaczenie słowo po słowie prowadzi do zaburzeń stylu i powstawania określeń pseudoneologicznych (np. needle's eye to ucho igielne, a nie oko!). Por. też [1], hasło "czynić, poczynić", str. 68, oraz punkt 5.1 niniejszych konwencji (o zasadach łączliwości w jednostkach tłumaczeniowych).

4. Błędy

Większość błędów leksykalnych powstaje z powodu interferencji między językiem źródłowym i docelowym oraz wieloznaczności wyrazów (homonimy, synonimy i ekwiwalenty pozorne).

4.1. Interpunkcja

Różnice w interpunkcji angielskiej i polskiej są znaczne. Oto przykłady (znów kompletnego wykładu nie sposób tu zamieścić):

4.2. Homonimy

Homonimy to wyrazy jednobrzmiące i często jednakowo pisane, ale mające różne znaczenie i często też pochodzenie. Wyraz density (za słownikiem Stanisławskiego) oznacza: 1. gęstość, 2. zwartość, skupienie, 3. spoistość, szczelność, 4. tępotę (umysłu itp.), 5. fiz. ciężar właściwy. Tu znaczenia są dość proste do rozróżnienia. Istnieją jednak przykłady subtelniejsze. Słowo die oznacza umierać w odniesieniu do ludzi, a zdychać w odniesieniu do zwierząt; drug to lekarstwo lub narkotyk; president to prezydent lub przewodniczący, prezes (ostatnio słyszy się już o "prezydentach kampanii" zamiast o prezesach firm); industry to zarówno przemysł, jak i branża (a więc industry standard to norma branżowa, a nie "przemysłowy standard") itd.

Warto również zwracać uwagę na następujące pary:

adopt/adapt, advice/advise, a few (kilka)/few (za mało), cultural/cultured,
economical/economic, hard (ciężko)/hardly (prawie wcale), later (później)/latter (drugi, ostatni), urban (miejski)/urbane (dobrze wychowany)

 

4.3. Ekwiwalenty pozorne (false friends)

Wyraz

Znaczenie

Znaczenie pozorne lub stosowane automatycznie

action

działanie

akcja

actual

rzeczywisty

aktualny

agenda

porządek dzienny, terminarz

oddział (agenda)

billion

miliard

bilion

camera

aparat fotograficzny

kamera (patrz narzędzie pakietu Microsoft Office 95)

caravan

przyczepa

karawan

chalet

drewniana chata

szalet

chance

prawdopodobieństwo, szansa, ryzyko

szansa

collaborate

współpracować

kolaborować

combination

połączenie

kombinacja

comprehensive

także: kompletny, pełny, wyczerpujący (opis)

zrozumiały

concept

pojęcie, pomysł, idea

koncepcja

conductor

także: przewodnik (elektryczny)

konduktor

consequently

w rezultacie

konsekwentnie

control

sterować

kontrolować

copy

egzemplarz, kopia

kopia

decade

10 lat

10 dni

demented

obłąkany

zdementowany

develop

opracowywać, pisać (programy)

rozwijać

drill

ćwiczenie

dryl, świder

economy

gospodarka

ekonomia

element

żywioł (woda, ogień...)

element (patrz tytuł filmu "Piąty element")

eventually

w końcu

ewentualnie, opcjonalnie

exclusive

wyłączny, na wyłączność

ekskluzywny (np. wywiad w RMF-ie)

figure

liczba, rysunek

figura

fire (jako przymiotnik)

przeciwogniowy, przeciwpożarowy

ogniowy (jak w przypadku błędnego tłumaczenia firewall -> "ściana ognia")

hazard

niebezpieczeństwo

hazard

historically

kiedyś

historycznie

industry

branża, branżowy

przemysł, przemysłowy

information

informacja, informacje, ale często lepiej użyć słowa: dane

informacja

occupant

mieszkaniec, lokator

okupant

paragraph

akapit

paragraf

phenomenon

zjawisko

fenomen

physician

lekarz

fizyk

polygon

wielokąt

poligon

regular

normalny, zwykły

regularny

rent

czynsz, dzierżawa

renta

reserved

zastrzeżony

zarezerwowany

section

rozdział, podrozdział, dział, fragment

sekcja

sentence

zdanie, wyrok

sentencja

set password

założyć hasło

ustawić hasło

shape

figura geometryczna

kształt

special

szczególny

specjalny

standard

norma

standard

sure, to be not sure of, to be unsure of

nie wiedzieć, nie wiadomo

nie być pewnym, nie mieć pewności

technology

technika, metoda

technologia

technological

techniczny (na przykład postęp)

technologiczny

training, trainer

szkolenie (pobiera się biernie), trening (odbywa się czynnie), szkoleniowiec

trening, trener

5. Technika translacji

Tłumaczenie zawsze przeprowadzać w następujących etapach:

a) analiza (przeczytać, rozpoznać rejestr, rozwikłać niejasności, zrozumieć),

b) przekład (dokładny i poprawny, nie pominąć ani nie zniekształcić żadnej informacji),

c) poprawianie (odczekać tyle, aby zapomnieć o oryginale, i bez zaglądania do niego wprowadzić poprawki stylistyczne, skorygować szyk i niezręczne określenia, usunąć interferencję języka angielskiego, powtórzenia wyrazów i logiczne),

d) redakcja (najlepiej przez dobrego polonistę nie znającego języka angielskiego).

5.1. Jednostki tłumaczeniowe

To grupy wyrazów wyrażające jakiś sens, dobierane w zdania zgodnie z zasadami łączliwości. Oto przykład prostego zdania podzielonego na jednostki tłumaczeniowe: Many British painters / are very famous / abroad. = Wielu brytyjskich malarzy / cieszy się ogromną sławą / za granicą. Jak widać, w zdaniu angielskim występuje liczba mnoga, a w polskim pojedyncza - wymaga tego zasada łączliwości.

Im bardziej skomplikowane jest zdanie, tym wyróżnienie jednostek tłumaczeniowych jest trudniejsze i bardziej potrzebne. U doświadczonego tłumacza staje się to działaniem automatycznym. Szczególnie ważne podczas pracy translatorskiej jest zachowanie właściwych językowi polskiemu zasad łączliwości jednostek tłumaczeniowych. Warunkiem podstawowym jest jednak poprawne przekładanie samych jednostek (np. a place to call home to na pewno nie miejsce, z którego można zadzwonić do domu), gdyż inaczej powstają tłumaczenia anegdotyczne, takie jak słynne Goły konduktor biega po pociągu (Naked conductor runs along the train).

5.2. Wskazówki ogólne

Oto kilka rad pomocnych przy tłumaczeniu:

- Wyodrębnić podstawową jednostkę tłumaczeniową i od niej rozpocząć tłumaczenie.

- Rozbijać tasiemcowe zdania na kilka krótszych (avoid sentences which tire readers out by again and again disappointing their hope of coming to an end).

- Pamiętać o jasnym formułowaniu myśli.

- W trakcie tłumaczenia dążyć do tego, aby nie opuścić żadnej informacji, a w trakcie poprawiania eliminować wszystkie zbędne słowa i powtórzenia myśli.

- Pilnować prawidłowego szyku.

- Bardzo ważne jest, kto ma być czytelnikiem przekładu. Jeśli tekst stanowi część dokumentacji dla zwykłego użytkownika, należy bezwzględnie unikać wszelkich wyrażeń żargonowych, terminów ściśle specjalistycznych, a w szczególności zapożyczeń z języka angielskiego. Zwykły użytkownik może nie zrozumieć zapożyczonych słów, a tekst musi być zrozumiały dla każdego. Interfejs programu powinien być prosty i pisany w formie bezpośredniej. Inaczej można podejść do przekładów tekstów teoretycznych dla informatyków. W takich tłumaczeniach można swobodnie wprowadzać trudniejsze terminy (ale nie kalki językowe). Informatycy również zasługują na teksty łatwe w lekturze, a więc klarowność i dobra polszczyzna są tutaj równie istotne.

6. Kształcenie i przygotowanie do tłumaczenia

- Zawsze, a zwłaszcza podczas tłumaczenia (oczywiście w czasie wolnym od pracy) czytać rdzennie polskie teksty (nie tłumaczenia) pisane ładną polszczyzną.

- Poznawać gramatykę i słownictwo języka angielskiego i polskiego.

- Czytać poradniki językowe i brać udział w dyskusjach nad poprawnością (grupy dyskusyjne pl.hum.tlumaczenia i pl.comp.tlumaczenia).

- Czytać słowniki.

- W słownikach sprawdzać nie tylko nieznane wyrazy, ale również i te oczywiste (często można się dowiedzieć czegoś nowego).

- Wykonywać ćwiczenia: przepisywanie tekstów, uzupełnianie opuszczonych elementów, tłumaczenie i retranslacja, ćwiczenia terminologiczne.

7. Warsztat pracy

Słowniki: dwujęzyczne, jednojęzyczne, słowniki idiomów, kolokacji, tezaurusy, encyklopedie. Korzystając ze słowników, należy pamiętać, że: (a) nie są one wolne od błędów, (b) czasem (Stanisławski) podają definicje zamiast ekwiwalentów bez zaznaczenia tego faktu, (c) podają możliwie dużą liczbę znaczeń, spośród których należy znaleźć to właściwe (czasem go brak), albo (d) podają błędne ekwiwalenty (Collins słowo leverage tłumaczy jako nacisk). Szerzej zagadnienia związane ze słownikami omawia T. Piotrowski w książce pt. "Z zagadnień leksykografii", PWN, 1994.

8. Wybrane konkretne zagadnienia poprawnościowe

8.1. Grupy nominalne

To ciągi rzeczowników, często długie (trzy-, czterowyrazowe):

a) do właściwego tłumaczenia grup nominalnych niezbędne jest ich zrozumienie!

b) należy unikać tasiemcowych ciągów dopełnień (np. przykład systemu automatyzacji monitorowania plików rejestrów);

c) należy pamiętać o stosowaniu właściwej liczby gramatycznej, np. card slot może oznaczać złącze karty lub złącze kart (trzeba wiedzieć, co się tłumaczy!).

8.2. "Jest częścią"

Ostatnio karierę w języku polskim robi kalka angielskiego be part of sth. O wiele naturalniej brzmi być elementem czegoś lub należeć do czegoś.

Przykłady. Zamiast spytać Czy to pytanie jest częścią zadania?, powiemy Czy to pytanie należy do zadania?. Zamiast Częścią mojej pracy jest wysyłanie faksów lepiej użyć sformułowania Do moich obowiązków należy... Zamiast To jest częścią gry politycznej, powiemy To jest nieodzownym elementem gry politycznej.

8.3. Stawianie kropek po liczebnikach porządkowych

Błędem jest nadużywanie kropek (cytat z książki [2], ze str.167):

...zastosowanie kropki jest bezwzględnie konieczne, jeśli jej brak stwarza wątpliwości co do tego, czy chodzi o liczebnik porządkowy czy też główny (np. zapis "uderzył na czele 1 szwadronu" mógłby zostać odczytany jako "na czele jednego szwadronu" lub jako "na czele pierwszego szwadronu"; kropka po jedynce jednoznacznie informuje o porządkowym charakterze liczebnika

8.4. Apostrof (cytat z książki [2], ze str. 168)

...z apostrofu trzeba skorzystać wtedy, gdy wyraz obcy kończy się "e" niemym (nie wymawianym), a uzupełnienie go polską końcówką rzeczownikową nie zmienia jego końcowej spółgłoski, np. college, college'u, college'owi, college'em, college'ów itd.; podobnie: Wilde, Wilde'a, Wilde'owi, Wilde'em. Jeśli końcowa spółgłoska się zmienia, apostrofu nie stosujemy: o Wildzie, Joysie, Robespierze (chociaż Wilde'a, Joyce'a, Robespierre'a). Ta sama reguła dotyczy imion i nazwisk francuskich zakończonych nie wymawianym "-es", np.: Jacques, Combes, Descartes - Jacques'a, Combes'a, Descartes'a - o Jacques'ie, o Combes'ie, o Descartes'ie, ale o Descarcie (ostatnia forma bez apostrofu ze względu na wymianę końcowej spółgłoski).

Apostrof jest także konieczny, gdy wyraz obcy jest zakończony literą "y", a końcówka polska jest właściwa przymiotnikom, np. Kennedy - Kennedy'ego - Kennedy'emu. Jeśli jednak końcówka zaczyna się także literą "y", litery tej nie podwajamy, apostrof zaś jest niepotrzebny: Kennedym, Kennedych. Poza tym bez apostrofu trzeba pisać nazwiska węgierskie, np. Horthy - Horthyego, oraz nazwiska, w których końcowe "y" jest wymawiane jak "j", np. Boy - Boya, Disney - Disneya, Thackeray - Thackeraya (również disc jockey - disc jockeya).

I wreszcie trzecie typowe użycie apostrofu - gdy wyraz obcy kończy się literą spółgłoskową nie wymawianą, a końcówka - jak poprzednio - ma charakter przymiotnikowy, np. Rabelais - Rabelais'go - Rabelais'mu - Rabelais'm. Zauważmy, że w tych przykładach końcówkę podaje się bez litery "e" (np. "'go", a nie "'ego"), gdyż głoska "e" kończy temat fleksyjny. Autorzy Ortograficznego słownika ucznia - Zygmunt Saloni, Teresa Wróblewska i Krzysztof Szafran - dopuszczają też inny zapis: - Rabelais'ego - Rabelais'emu - Rabelais'em, który jednak kłóci się z wymową.

W innych wyrazach używanych w języku polskim apostrof jest znakiem "cudzym" zapożyczonym wraz z oryginalną pisownią, np. d'Alembert czy d'Angers.

8.5. "Cyfra", "liczba"

Cyfra to znak graficzny używany do zapisywania liczb (podobnie jak litera służy do zapisywania wyrazów). Używanie słowa cyfra (szczególnie w liczbie mnogiej, np. tak mówią cyfry) w znaczeniu wyrazu liczba jest błędem. Co więcej, nie należy mylić również liczb jednocyfrowych z cyframi (np. "5" może być zależnie od kontekstu liczbą lub cyfrą).

8.6. Odmiana niektórych czasowników

W razie wątpliwości zawsze można sięgnąć do słownika, ale dla przypomnienia warto wymienić kilka typowych:

- zastosować (biernik, kogo, co) kreator, plik, program itd.

- zainstalować (biernik, kogo, co) program, system, urządzenie itd.

- użyć (dopełniacz, kogo, czego) programu, opcji, aplikacji, kreatora itd.

- dostarczać (dopełniacz, kogo, czego, wyrażenie cząstkowości) informacji, przyjemności itd. albo (biernik, kogo, co) wiedzę, dokument itd.

8.7. "Na komputerze", "na Internecie", "na komisji", "na klubie", "na rządzie"

Warto pamiętać, że wyraz "na" ma często odcień potoczności. Co to oznacza w praktyce? Tylko to, że w tłumaczeniach programów komputerowych powinno się unikać pretensjonalnych konstrukcji typu na Internecie. Microsoft w swoich konwencjach językowych zaleca tłumaczyć on this computer jako na tym komputerze w odniesieniu do oprogramowania, instalowania programów itp., ale w tym komputerze w odniesieniu do sprzętu. Jest to dobra zasada i warto ją przyjąć.

8.8. Kalki "jeden-do-wielu", "tylko-do-odczytu", "przeciągnij-i-upuść"

Język polski nie zezwala na stosowanie łącznika w takiej roli. Dlatego powyższe twory są błędne. Poprawne określenia to "jeden do wielu" (w cudzysłowie lub bez), tylko do odczytu, przeciąganie i upuszczanie.

8.9. "Zachodzi potrzeba", "istnieje możliwość", "dokonać zapisu", "fakt niezaproszenia", "współdzielenie" itp.

Warto pamiętać o tym, że niektóre zbitki wyrazów, choć spotykane w mowie potocznej, nie powinny być używane w piśmie, gdyż są pleonastyczne (np. panaceum na wszystkie problemy) lub w sztuczny sposób "uwznioślone". Zamiast nich można stosować formy prostsze (trzeba, można, zapisać, niezaproszenie, dzielenie). Nie należy jednak przesadzać. Czasem powtórzenie może być celowym zabiegiem stylistycznym. Czasem też po prostu pasuje. Zbytnia ortodoksyjność może prowadzić do hiperpoprawek. Pewna pani redaktor poprawiła raz tytuł podrozdziału Tworzenie grup opcji z użyciem przycisków opcji na Tworzenie grup opcji z użyciem jej przycisków...

8.10. Germańska składnia ("autoczęści", "autohandel", "but hala", "Sopot festiwal", "zamsz-but")

Warto pamiętać, że jest ona obca rdzennemu językowi polskiemu i wynika z obcych wpływów. Chwalebnym wyjątkiem jest np. Piknik Country w Mrągowie (proszę zauważyć, że nie Country Picnic).

8.11. "W przypadku" kontra "w wypadku"

Istnieją dwie przeciwne teorie o wyższości jednego z tych określeń nad drugim. Żadna z nich nie jest słuszna. Por. [1] str. 272. Tak więc nie można piętnować i zabraniać pisania zdań typu w przypadku niespełnienia tego warunku, należy skorzystać z innych opcji ani zdań typu w wypadku ponownego instalowania programu, wszystkie opisane wcześniej operacje trzeba powtórzyć. Radzę też w takich razach pamiętać o możliwości posłużenia się wyrażeniami: w razie i w sytuacji.

8.12. "Wybierać" kontra "zaznaczać"

Wybiera się (choose, select) coś spośród czegoś, np. polecenie menu. Zaznacza (select) się tekst, obiekty, opcje menu (jeśli wynikiem tej czynności jest postawienie obok opcji specjalnego znaku), pola wyboru itp.

8.13. "Kreator", "antagonista", "klient"

Kłopotów przysparzają rzeczowniki odnoszone metaforycznie do osób, lecz mające rodzaj gramatyczny niezgodny z ich płcią. Zdanie Oświadczenie złożył głowa Kościoła, biskup X... należy przeredagować tak: Oświadczenie złożył biskup X, głowa Kościoła... Por. [1], str. 33.

Język polski daje możliwość formalnego różnicowania znaczeń wyrazów:

piloty/piloci, antagoniści/antagonisty, klienci/klienty, absolwenci/absolwenty (nazwa wódki), agenci/agenty edytorzy/edytory, kreatorzy/kreatory, translatorzy/translatory

Liczbę mnogą od wyrazu klient oznaczającego człowieka należy tworzyć jako klienci, a od wyrazu klient oznaczającego program (przeciwieństwo serwera) - jako klienty. Podobnie kreatorów mody trzeba określać mianem kreatorzy, a moduły programowe składające się z serii okien - mianem kreatory. Por. [3], str. 103.

UWAGA! Ten punkt stoi w sprzeczności z zaleceniami Microsoftu, zgodnie z którymi powinno się personifikować niektóre obiekty i pisać na przykład "kreatorzy, którzy zostaną zainstalowani". Tutaj specjaliści językowi firmy Microsoft popełnili poważny błąd, którego nie będziemy powielać. Poza tym stosowanie ich reguły mogłoby prowadzić do powstawania określeń typu "edytorzy tekstów".

8.14. "Zdrowa żywność", "rower górski", "dysk twardy"

W języku angielskim wyraz określany jest zawsze po wyrazie określającym (np. file name = nazwa pliku, name file = plik nazw). W polskim jest różnie. Z reguły określenie luźno przypisane obiektowi jest pierwsze, np. czerwony sweter, nowy samolot, a trwale związane z obiektem (tworzące nową kategorię obiektu) - ostatnie, np. rower górski. Są jednak wyjątki, np. zdrowa żywność, okrągły stół, Stary Teatr w Krakowie. Dlatego problem, czy powinno się mówić dysk twardy czy twardy dysk należałoby pozostawić uzusowi (częstości, z jaką określenia te spotyka się w języku). Jednak ze względu na konieczność zapewnienia spójności obowiązującą formą jest dysk twardy.

Ogólnie w tłumaczeniach programów komputerowych obowiązuje reguła, że nowe i młode związki wyrazów (takie, które dopiero wchodzą do języka), z których jeden opisuje trwałą cechę obiektu, powinno się tworzyć przez umieszczenie wyrazu określającego za wyrazem określanym, np. instalacja pełna, wersja testowa itp.

8.15. Odmiana wyrazów z "x" i innych z obcą pisownią

System operacyjny UNIX najlepiej pozostawić nieodmienny i pisać po prostu w systemie UNIX lub w UNIX-ie. Zgodnie z zasadami przyswajania wyrazów obcych do języka polskiego przymiotnik utworzony od nazwy UNIX powinien brzmieć uniksowy (czyli z literą "k", a nie "x" - bowiem w skład polskiego alfabetu nie wchodzi litera "x"), jednak mało kto się odważa na posługiwanie się tą poprawną formą.

Podobnie jest ze słowami BASIC i Basic. Jeśli nazwę tego języka potraktować jako skrótowiec, napiszemy problemy z BASIC-iem, ale jeśli jako zwykłą nazwę - z Basikiem. Potwierdzenie tego można znaleźć w Nowym słowniku ortograficznym PWN ([5], str. 43).

8.16. Przecinki a imiesłowy przysłówkowe (-ąc, -wszy, -łszy)

Według najnowszych zaleceń Komisji Kultury Językoznawstwa PAN (z roku 1993) oddziela się przecinkiem lub wydziela się przecinkami każdy imiesłów przysłówkowy kończący się na -ąc, -łszy, -wszy. "Patrzył na niego, zezując". "Obudziwszy się, nie pamiętał już snu". "Wlókł się, kulejąc, brzegiem lasu".

Wobec istnienia różnych konwencji należy oprzeć się na wspomnianych wyżej najnowszych zaleceniach KKJ PAN, które zostały wprowadzone po to, aby ułatwić posługiwanie się językiem (nie trzeba się więcej zastanawiać, czy określenie jest dłuższe czy krótsze, albo czy stanowi całość czy też jest informacją dodatkową). Patrz również punkty 8.17, 8.19 i 8.20.

8.17. Formy nieosobowe zakończone na -no, -to

Takie formy piszemy rozdzielnie z "nie". "Nie odnaleziono pliku".

8.19. Przecinki a imiesłowy przymiotnikowe (-ący, -ny, -ty, -ły)

Obowiązującą regułę podaje jasno poradnik Przyłubskich ([7], str. 57):

...jeśli równoważnik zdania z imiesłowem wyraża określenie tworzące całość - nie oddzielamy go przecinkiem; jeśli wyraża określenie wyraźnie dodatkowe, uzupełniające - oddzielamy go przecinkiem.

"Decyzja właściwego organu zaliczająca do jednej z grup inwalidzkich stwierdza jedynie istniejący stan rzeczy". (Orzecznictwo SN)

Czy określenie "zaliczająca do jednej z grup inwalidzkich" może być uznane za dodatkowe, uzupełniające? Raczej nie, ono właśnie stwierdza, o jaką to decyzję chodzi, stanowi więc z wyrazem "decyzja" całość pojęciową. Przecinki po "organu" i "inwalidzkich" byłyby niewłaściwe.

Takie niewłaściwe przecinki pojawiają się coraz częściej (np. w prasie). Być może i ta reguła zostanie złagodzona (czytaj: uproszczona). Na razie jednak obowiązuje. Patrz również punkty 8.16, 8.17, 8.18 i 8.20.

8.20. "Nie" z imiesłowami przymiotnikowymi ("niesąsiadujące", "nieokreślony"...)

W dniu 9.12.1997 r. Rada Języka Polskiego wydała uchwałę, zgodnie z którą, od 1.01.1998 r. imiesłowy przymiotnikowe (czynne i bierne) z imiesłowami przymiotnikowymi partykułą "nie" piszemy zawsze łącznie niezależnie od tego, czy są użyte w znaczeniu przymiotnikowym czy innym. Patrz również punkty 8.16, 8.17, 8.18 i 8.19.

8.21. Jak napisać: "z tylko trzech" czy "tylko z trzech"?

Żadna z tych postaci nie powinna być preferowana. Należy wybrać tę, która lepiej odpowiada kontekstowi (istnieje między nimi subtelna różnica znaczeniowa). Praktyczny wydźwięk tego punktu powinien być jedynie taki, że nie można się godzić na piętnowanie którejkolwiek z form, gdyż wszystkie są równoprawne.

8.22. Kryterium frekwencyjne ("pełen", "ważki", "jednakże"), wyrazy modne ("dzieciak", "małżonka") i zdrobnienia ("myszka", "okienko", "pieniążki", "chlebek", "masełko")

Pewnych wyrazów nie należy nadużywać (pełen, ważki, jednakże itp.), gdyż istnieją ich odpowiedniki (pełny, ważny, jednak itp.), które o wiele częściej spotyka się w języku. Nagminne posługiwanie się formami rzadszymi powoduje powstawanie zgrzytów stylistycznych. Mówiąc prosto i łopatologicznie: w badanym tekście na dziesięć wystąpień słowa jednak mogą się zdarzyć dwa wystąpienia słowa jednakże, ale nie odwrotnie. Podobnie z innymi tego typu parami (UWAGA! Wartości liczbowe są podane poglądowo i przykładowo, nie należy traktować ich literalnie).

Dotyczy to w równym stopniu wyrazów modnych (dzieciak, małżonka). Są one nieobojętne stylistyczne (dzieciak to poczciwe dziecko, małżonka to nazwa oficjalna itd.), dlatego nie należy stosować ich we wszystkich kontekstach, ale zarezerwować je dla kontekstów właściwych. Co jest kontekstem właściwym dla słowa dzieciak? Dzieciak to poczciwe dziecko. Może przykład z dziedziny informatycznej: technologia. Kontekstem właściwym dla tego wyrazu jest opis procesu produkcyjnego w dużej fabryce, a niewłaściwym na przykład opis sposobów korzystania z myszy. Ostatnio bardzo często słowo technologia spotyka się w znaczeniu technika, sposób, metoda. Taki kontekst jest błędny.

Wszystko, co napisane powyżej, dotyczy również zdrobnień, które nie są obojętne stylistycznie i sprawdzają się tylko w nieobojętnych stylistycznie kontekstach. Wyjątki stanowią wyrazy, które będąc zdrobnieniami nabrały nowych znaczeń (np. pasek, gniazdko itp.). Łopatologicznie: w tłumaczeniach programów komputerowych nie należy używać zdrobnień typu myszka czy okienko. UWAGA! Są wyjątki! Microsoft okienkami (panes) nazywa elementy powstałe z podziału okna, etykietkami (tooltips) żółte prostokąty z opisami narzędzi, paskami (bars) elementy interfejsu itd.

8.23. Ewolucja biernika - "podać pilot(a)", "uruchomić kreator(a)"

Szyk języka polskiego jest swobodny. Można powiedzieć Jan bije Pawła albo Pawła bije Jan. W dawnej polszczyźnie mówiono Jan bije Paweł, gdyż wtedy biernik rzeczowników rodzaju męskiego był równy mianownikowi, np. widziało się stół i brat, kochało się dom i mąż, biło się pies i Paweł...

Ta równość biernika mianownikowi pozostała w formach archaicznych typu wyjść za mąż i na miły Bóg oraz w przypadku czasowników nieżywotnych, np. widzę stół, kocham dom, siadam na wóz...

Postępuje jednak dalsza ewolucja i pojawia się coraz więcej odstępstw od powyższej reguły: jeść kotlet (kotleta), grać w tenis (tenisa), podać pilot (pilota), palić papierosa, jeść kurczaka...

Warto jednak pamiętać, że większość takich form ma jeszcze kwalifikator potoczności lub jest po prostu błędem, np. ukroić torta czy przeczytać bestsellera (por. [3], str. 134).

Odniesienie do tekstów komputerowych jest jasne. Pojawia się na przykład problem, czy pisać uruchomić kreator czy uruchomić kreatora. Ja opowiadam się za pierwszą formą, podobnie jak uruchomić edytor tekstów, a nie uruchomić edytora tekstów. Tak samo jak w przypadku podać pilot (a nie pilota) chodzi bowiem o rozróżnienie żywotnego od nieżywotnego. Może za jakiś czas norma będzie inna. Póki co, należy pamiętać, że język pisany powinien się charakteryzować większą konserwatywnością niż mówiony.

8.24. Ekwiwalenty jeden do jednego ("dostosować", "przeciągać")

W wielu tłumaczeniach komputerowych można spotkać tłumaczenie słowa customize na polski wyraz dostosować. Pomysł niezły, ale zapomina się o tym, że dostosowuje się coś do czegoś, a nie ot tak w ogóle dostosowuje. Słowo dostosować wymaga dodatkowego określenia. Z drugiej strony czasem nie warto się tak kurczowo trzymać ekwiwalentów typu "jeden do jednego". Przecież wyraz customize można równie dobrze przetłumaczyć jako konfigurować, zmieniać, modyfikować, zaadaptować, przystosować, dopasować itp.

To samo dotyczy słowa drag, które jest zawsze i bezwzględnie tłumaczone na przeciągać. Jest to zrozumiałe w przypadku na przykład operacji przenoszenia ikony pliku z jednego okna do innego za pomocą myszy (rzeczywiście chodzi o przeciąganie), ale w przypadku zmiany rozmiaru obiektu przy użyciu uchwytów nie bardzo - tutaj raczej przesuwa się uchwyt. Podobnie jak suwak się przesuwa. Można też coś pociągnąć lub ciągnąć. Nie warto zamykać się w zaklętym kręgu jednego ekwiwalentu.

Przy okazji należy wspomnieć o tym, że w dokumentacjach programów zdarza się, iż jakieś słowo występujące w tekście ma mieć konkretne odniesienie do nazwy jakiegoś polecenia. Wtedy fakt, iż jakąś czynność nazywa się tak, a nie inaczej, niesie ze sobą dodatkową informację, która pozwala użytkownikowi zorientować się, o jakie chodzi polecenie. To "drugie dno" powinno zostać przeniesione w wynikowym tekście polskim. Tak się dzieje z nieszczęsnym słowem dostosować. Jeśli więc w programie mamy polecenie Dostosuj, w opisie działania programu trzeba będzie również używać tego słowa, pisząc na przykład Program X umożliwia dostosowanie wyglądu okien do wymagań użytkowników. Najlepiej jednak polecenia Customize nie przetłumaczyć jako Dostosuj, ale na przykład jako Zindywidualizuj.

8.25. Szyk ("reklamacji nie uwzględnia się", "napisane zostały", "zrobione są")

Słownik poprawnej polszczyzny ([6], str. 686) podaje:

Za najwłaściwsze miejsce zaimka "się" w zdaniu uznaje się pozycję przed czasownikiem; może on być nawet oddzielony od czasownika innymi wyrazami, np.: "Czy się nie przeliczyłeś?" (nie: "Czy nie przeliczyłeś się?").

Prof. Jan Miodek pisze (w [3], str. 146):

...Jeśli jednak wypowiedzenie jest dłuższe, warto zaimek "się" przesunąć przed czasownik, ku początkowi całego wypowiedzenia. Zaleca się takie postępowanie zwłaszcza wtedy, gdy zapobiega ono pozostawieniu tegoż "się" na końcu zdania...

i dalej

...Czyż nie byłby lepszy szyk "po odejściu od kasy reklamacji się nie uwzględnia"? To w języku rosyjskim "sja" - odpowiednik naszego "się" - musi być zawsze w pozycji poczasownikowej. W języku polskim - dzięki wariantywnej pozycji "się" w szyku zdaniowym - uzyskać można efekt stylistycznej różnorodności...

Oto kilka przykładów bardziej informatycznych:

informacje o tym, jak się pisze makra

znajdują się tam wszystkie kontrolki, których się można spodziewać na pasku tytułu

znajdują się tam wszystkie kontrolki, których można się spodziewać na pasku tytułu

...oprócz Przeglądarki obiektów, której się łatwiej używa, jeśli nie jest zadokowana

Inną tendencją obecną we współczesnej polszczyźnie (będącej elementem sztywnienia szyku) jest tworzenie strony biernej przez stawianie wyrazów zostać i być za czasownikiem (tytułowe pary: zrobione zostały, wyświetlane są). Aby uniknąć monotonnego i nudnego stylu proponuję pisać czasem te wyrazy przed czasownikiem, jak w poniższych przykładach:

Zamiast

Warto napisać

Zmiany wprowadzone do tekstu umieszczonego w szablonie oddziaływać będą jedynie na nowe dokumenty.

Zmiany wprowadzone do tekstu umieszczonego w szablonie będą oddziaływać jedynie na nowe dokumenty.

Jeśli do stylów w szablonie wprowadzone zostaną zmiany, nie należy spodziewać się, że style te zaczną obowiązywać w istniejących dokumentach.

Jeśli do stylów w szablonie zostaną wprowadzone zmiany, nie należy się spodziewać, że style te zaczną obowiązywać w istniejących dokumentach.


Z kolei prof. Mirosław Bańko prezentuje następującą opinię: Zaleca się umieszczanie "się" przed czasownikiem, nie zaleca się stawiania "się" na końcu zdania. Są to jednak zalecenia, nie reguły, muszą zatem ustąpić regułom, gdy te są z nimi sprzeczne. Silna reguła mówi, że nie wolno umieszczać "się" w pozycji akcentowanej, ponieważ słowo to jest tzw. enklityką (przyłącza się akcentowo do poprzedniego wyrazu). Stąd wynika w szczególności, że "się" nie może się pojawić na początku zdania. I dlatego mówimy "Obudź się" (nie "Się obudź"), mimo że końcowa pozycja "się" nie jest polecana.
Jeśli chcemy położyć akcent na "się", to musimy je zamienić na siebie, np. "Spójrz na siebie".

Zaimek "się" nie może występować na końcu zdania.
Wyjątek: "się" występuje na końcu zdania, jeśli składa się ono z samego orzeczenia, np. "Zaloguj się", "Zdarza się".

8.26. Dużą czy wielką literą?

Błędem jest pisanie z dużej litery. Co do poprawności określeń wielką i dużą, obie formy są prawidłowe. Popieram jednak pisanie dużą, a nie wielką, gdyż wyraz wielki nie jest obojętny stylistycznie. Szersze omówienie tego dylematu można znaleźć w książce prof. J. Miodka [3], str. 147: "Wielki", mówiąc językiem algebraicznym, to "duży plus nacechowanie emocjonalne" (wielki człowiek, wielki gmach, wielkie drzewo, wielki zwierz itp.). Tego natężenia uczuciowego nie potrzebuje przecież litera....

8.27. USA, PKO, SLD, NIK, PIH

Dopuszczalne jest traktowanie skrótów jako wyrazów rodzaju (gramatycznego) takiego jak ich rozwinięcie, np. (ta) PKO - (ta) Powszechna Kasa Oszczędności, (ta) NIK - (ta) Najwyższa Izba Kontroli, (te) USA - (te) Stany Zjednoczone Ameryki itd. Prof. Jan Miodek pisze ([2], str. 109):

Wszystkie jednak wydawnictwa poprawnościowe uznają te formy za rzadsze, PKO bowiem od lat uważa się za skrót zleksykalizowany, czyli taki, który w świadomości użytkowników języka funkcjonuje jako samodzielny już wyraz, oderwany od swej podstawy i jej głównego członu. O rodzaju gramatycznym takiego zleksykalizowanego skrótu decyduje jego wygłos: to PKO (pekao) - mówi Polak najczęściej - jak to kakao, to dziecko, to jezioro itp.

8.28. Logika spójników (lub, i, ani, albo, czy, bądź)

Tłumacze tekstów komputerowych z logiką powinni radzić sobie szczególnie dobrze. Z pewnością znają też podstawowe prawa de Morgana: zaprzeczenie sumy jest iloczynem zaprzeczeń i zaprzeczenie iloczynu jest sumą zaprzeczeń. Jak to się ma do języka? Jeśli w twierdzeniu użyje się spójnika alternatywy (lub, albo), to nie można go użyć w przeczeniu, np. wybierz A lub B, ale nie wybieraj A ani B, a nie nie wybieraj A lub B! Przykładowe błędne zdanie: ...ma jedną wielką wadę: nie daje sobie rady ze znakami graficznymi lub kontrolnymi (przecież zamiast lub powinno być ani).

Często piszący zapominają o tym, że do dyspozycji mają różne spójniki i ślepo kierują się (czasem błędnym) wyrazem "or" ze zdania angielskiego, np. I don't know if it's good or bad należy przetłumaczyć jako: Nie wiem, czy to dobre czy złe. W zależności od kontekstu "or" można tłumaczyć na lub, i, oraz, ani, albo, czy, bądź, tudzież.

Przy okazji warto wspomnieć o stawianiu przecinków (por. [8], str. 74). Przed wyrazem "czy" użytym jako spójnik łączący wypowiedzenia współrzędne lub ich części nie stawia się przecinka. Przed wyrazem "czy" użytym jako wskaźnik zespolenia wprowadzający wypowiedzenia podrzędne (nie spójnik, lecz zaimek względny) przecinek się stawia. Oba przypadki dobrze egzemplifikuje zdanie nie wiem, czy to dobre czy złe.

8.29. "Liczba" kontra "ilość"

Do rzeczowników policzalnych (obiekt, komputer, człowiek, doniesienie, wirus, ziarno piasku) stosuje się słowo liczba, a do niepoliczalnych (woda, masa, wiedza, piasek) słowo ilość.

8.30. "Unikalny" czy "unikatowy"

To odwieczny problem, z którym borykają się Polacy. Jego rozsądne omówienie można znaleźć w słowniku [1] (str. 338), w którym znajdziemy między innymi zdanie: obydwa wyrazy, unikalny i unikatowy, trzeba więc uznać za poprawne, a nawet wskazać na pierwszy z nich jako częstszy oraz zalecenie: wyrazy bliskoznaczne - wyjątkowy, niepowtarzalny, jedyny w swoim rodzaju - mogą być czasem lepsze. Ja chciałbym jednak zwrócić uwagę na fakt, iż angielskie słowo unique (w języku komputerowym, np. kiedy mowa o indeksowaniu bazy danych) nie przekłada się dobrze ani na unikalny, ani na unikatowy, ani na niepowtarzalny. Jak więc przetłumaczyć unique index? Najlepiej wniknąć w sens tej nazwy i podać nazwę bardziej opisową, ale lepiej odpowiadającą rzeczywistości: indeks bez powtarzających się rekordów czy indeks nie uwzględniający powtarzających się rekordów (w skrócie indeks bez powtórzeń). Podobnie unique ID to identyfikator, którego wartości się nie powtarzają albo identyfikator przyjmujący różne wartości (identyfikator różnowartościowy).

8.31. Nieodmienianie wyrazów

Za sprawą obcych wpływów pojawił się w języku polskim nowy zwyczaj nieodmieniania wyrazów. Warto mieć świadomość jego istnienia i w miarę możliwości unikać poddawania się mu. Oto jakie wynotowałem przykłady z żywego języka:

a) Spiker RMF-u mówi o tym więcej w "Radio, Muzyka, Fakty". To nic, że program nazywa się "Radio, Muzyka, Fakty". Powinien odmienić: o tym więcej w "Radiu, Muzyce, Faktach" lub o tym więcej w "Radio, Muzyce, Faktach" (jeśli jest konserwatywny i nie chce odmieniać słowa radio).

b) Innym razem usłyszałem: w "Wasza muzyka na naszej antenie". Powinno być w "Waszej muzyce na naszej antenie" lub w programie "Wasza muzyka na naszej antenie". Nikt przecież nie powie w "Wiadomości" ani w "Panorama". Każdy powie w "Wiadomościach" lub w "Panoramie".

c) Ogłoszenie z pisma "Muzyk": sprzedam syntezator XXX, omawiany w "Muzyk" nr 11/96. Powinno być sprzedam syntezator XXX, omawiany w "Muzyku" nr 11/96.

Również w odniesieniu do nazwisk zbyt często unika się odmiany, odmienia się tylko imię (dziękujemy Johnowi Black) albo tylko nazwisko (nie lubię Robin Hooda). Być może użytkownicy języka polskiego boją się popełniania pomyłek lub nie znają zasad stosowania apostrofu (por. punkt 8.4), bo z brakiem odmiany częściej można się spotkać w piśmie niż w mowie.

Przy okazji warto wspomnieć o odmianie nazw własnych (w tym nazw programów). Lepiej jej unikać, poprzedzając nazwę jakimś dodatkowym odmienianym rzeczownikiem pospolitym, np. za pomocą programu Scandisk (a nie w Scandisku) albo w systemie Windows (a nie w Windows czy broń Boże "w Windowsach"). Odmianę nazw programów spotyka się w mowie i żargonie, natomiast w dokumentacjach programów trzeba się jej raczej wystrzegać.

8.32. "Wiersz"/"linia", "słowo"/"wyraz", "kompatybilny"/"zgodny"

Wszystkie powyższe wyrazy są poprawne. Nie ma powodów, by dyskwalifikować określenie linia tekstu albo podtrzymywać przy życiu martwe już rozróżnienie słowa (mówionego) i wyrazu (pisanego). Argumentuje się, iż słowo linia może być mylnie wzięte bądź za wiersz tekstu, bądź za kreskę rysowaną w celu oddzielenia dwóch fragmentów tekstu. Jeżeli takie niebezpieczeństwo istnieje, można stosować wszelkie dozwolone w języku polskim zabiegi, które pozwolą je wyeliminować. Wątpię jednak w to, iżby takich kontekstów było na tyle dużo, aby uzasadniało to całkowite zabranianie posługiwania się słowem linia w znaczeniu wiersz tekstu.

Zestawienie kompatybilny/zgodny należy do kategorii związanej z ewolucją słownictwa komputerowego w Polsce i żargonami poszczególnych środowisk (Unix, Microsoft, IBM, Macintosh, gracze komputerowi). Do tej kategorii można zaliczyć też pary: zachować/zapisać, myszka/mysz, zbiór/plik, kartoteka/katalog/folder/teczka, interaktywny/interakcyjny, uaktualnienie/modernizacja (upgrade), desktop/pulpit/biurko, okna/okienka, klikać coś/klikać na czymś, tupać lub pukać/klikać, komenda/polecenie, pole dialogu/okno dialogowe, font/czcionka. W różnych środowiskach funkcjonują różne zwyczaje językowe. Osoby pracujące w systemie Unix posługują się spolszczeniami wyrazów angielskich (np. używają słowa root, odmieniając je z polskimi końcówkami fleksyjnymi, zamiast określenia katalog główny). Użytkownicy systemu MacOS X (Macintosh) korzystają z okienek okienek, desktopu itp. Istnieją środowiska (związane z firmą IBM), które posługują się starszymi nazwami, np. zbiór (plik), kasować (usuwać), kartoteka (katalog, folder) i klikają na ikonach, a nie ikony, jak w Microsofcie. Tłumaczenia wykonywane dla firmy Lotus powinny zawierać słownictwo odpowiednie dla platformy systemowej, na której działają. Tak więc w programie działającym w Windows powinno się na przykład klikać ikony, a nie na ikonach. A w wersji tego programu dla OS/2 należy zastosować formy zgodne z systemem OS/2.

Jeżeli tłumaczony program jest przeznaczony na wiele platform, należy stosować konwencje typowe dla platformy najbardziej popularnej (co z pewnością się sprowadzi do Microsoft Windows).

8.33. Kalki językowe

To określenia neologiczne, stanowiące przeniesienie obcego wzorca językowego, np. seryjny morderca (serial killer) zamiast wielokrotny morderca.

8.34. Końcówka -alny ("akceptowany"/"akceptowalny", "rozwijany"/"rozwijalny")

Końcówka "-alny" wyraża potencjalną możliwość przeprowadzenia bądź wykonania jakiejś czynności. Znaki niedrukowane to takie, które nie są zwykle (lub nigdy) drukowane, a nie drukowalne to takie, których nie da się (bezwzględnie) wydrukować. Lista rozwijana oznacza taką, którą się rozwija (np. w celu wybrania opcji), a rozwijalna taką, którą można by rozwinąć.

Nie należy poddawać się pseudo- lub hiperpoprawnościowym zaleceniom niedoświadczonych redaktorów i korektorów, którzy wystrzegają się jak ognia końcówek "-alny". Taką awersję mają szczególnie mieszkańcy byłego zaboru rosyjskiego, którzy notabene nagminnie przyklejają partykułę "się" do końcówki czasownika i unieruchamiają ją (patrz punkt 8.25).

8.35. Stosunek frekwencyjny określeń rzeczownikowych do przymiotnikowych

W języku angielskim tworzy się tzw. grupy nominalne, czyli ciągi rzeczowników, z których jeden określa następny. W języku polskim częściej posługujemy się przymiotnikami. Warto o tym pamiętać podczas tłumaczeń. O ile to możliwe, należy znaleźć dla rzeczownika określającego odpowiednik w postaci przymiotnika - w ten sposób zachowamy prawidłowy (właściwy językowi polskiemu) stosunek frekwencyjny określeń rzeczownikowych do przymiotnikowych. Na przykład określenie initialization file można przetłumaczyć nie jako plik inicjacji (rzeczownikowo), ale jako pliki inicjacyjny (przymiotnikowo). Przy okazji warto nadmienić, że wyraz inicjalizacja jest błędny; poprawne słowo to inicjacja.

8.36. Jak przetłumaczyć słowo "native"?

W tekstach komputerowych spotyka się na określenia typu native Java. Określenia rdzenny i rodzimy są niesatysfakcjonujące. W takich sytuacjach proponuję określenia wbudowany, wewnętrzny, lokalny, własny, jednak nie jest to zalecenie bezwzględne, lecz tylko sugestia. Za dopuszczalny i nawet wskazany uznałbym także "dobry" neologizm natywny. Dobry neologizm to taki, który uzupełnia lukę polskiego słownictwa, dobrze się odmienia i jest zgodny co do konstrukcji z językiem polskim.

8.37. Zbędne zaimki

Czasem zamiast zaimka lepiej użyć podmiotu domyślnego. Unika się wówczas sztubackiego i monotonnego (czasem też biblijnego) stylu. Zbyt częste stosowanie zaimków w tłumaczeniach z angielskiego wynika z faktu, iż w języku angielskim nie ma podmiotu domyślnego. Na przykład z tłumaczenia tekstu Kago told the Earthlings about the automobiles. Kago did not know that human beings could be..., które brzmi: Kago opowiedział Ziemianom o samochodach. Nie wiedział on, że ludzie mogą... należy usunąć zaimek "on".

8.38. "Kilka", "kilkanaście", "kilkadziesiąt"

Nie istnieją dokładne ekwiwalenty tych określeń w języku angielskim, warto jednak pamiętać o pewnej odpowiedniości następujących par: a couple - kilka, a dozen - kilkanaście, dozens lub two-digit numbers - kilkadziesiąt.

8.39. Wyraz "for" i nadużywane "dla"

W języku angielskim (zwłaszcza amerykańskim i technicznym) słowo "for" używane jest coraz częściej w funkcji wprowadzania dopełniacza, np names for program options to nazwy opcji programu. Nie należy w takich konstrukcjach tłumaczyć for jako dla. Por. [1], str. 74. Na przykład permissions for files (=file permissions) to prawa dostępu do pliku (a nie dla pliku), a names for columns (=column names) to po prostu nazwy kolumn (a nie nazwy dla kolumn).

Na marginesie warto odnotować, że firma Microsoft wprowadziła już całą generację nazw typu Word dla Windows, która zgodnie z opisaną przez mnie zasadą powinna być zbudowana inaczej: Word for Windows = Windows Word, czyli na przykład Word do Windows ("pod" ma charakter żargonowy, choć też miało szansę się przyjąć). Jednak teraz, kiedy wszyscy już przywykli do takich nazw, nie czas już na robienie rewolucji, a więc XXX for Windows należy tłumaczyć jako XXX dla Windows (UWAGA! Dotyczy tłumaczenia własnych nazw programów Lotusa, które mają zostać przetłumaczone, a nie tych, które są wspominane w tekście, a których polskie wersje nie istnieją).

8.40. Zmanierowane i kulawe teksty angielskie

W żargonie komputerowym i nienajlepszych jakościowo tekstach angielskich spotyka się kilka typów manier stylistycznych. Do najczęstszych należą:

a) redundancja

Czyli dwu- lub nawet trzykrotne powtarzanie tej samej myśli (na poziomie zarówno jednego zdania, jak i akapitu czy większej partii tekstu), np.:

Słaby oryginał

Tłumaczenia poprawne

Tłumaczenia niepoprawne

To open the Settings dialog box, click the Settings icon to open the dialog box.

Aby otworzyć okno dialogowe Ustawienia, kliknij ikonę Ustawienia.

albo

Aby otworzyć okno dialogowe Ustawienia, kliknij ikonę o tej samej nazwie.

Aby otworzyć okno dialogowe Ustawienia, kliknij ikonę Ustawienia, aby otworzyć okno.

albo

Aby otworzyć okno dialogowe Ustawienia, kliknij ikonę Ustawienia, która otworzy okno.

By dragging an object, you can place it at a new location quickly while viewing the movements you make on the screen, as you make them.

Przeciągając obiekt, można szybko umieścić go w nowym miejscu, obserwując przebieg operacji na ekranie.

Przeciągając obiekt, można szybko umieścić go w nowym miejscu, widząc ruchy na ekranie, kiedy się je wykonuje.

You can change a column header by double-clicking on the coulmn header and then editing the text in the column header

Nagłówek kolumny można zmienić, klikając go dwukrotnie, a następnie zmieniając jego tekst.

Nagłówek kolumny można zmienić, klikając dwukrotnie nagłówek kolumny i następnie edytując tekst nagłówka kolumny.

Tekst polski należy pozbawić nadmiaru informacji i powtórzeń.

b) pleonastyczne konstrukcje z "after" i "when" (pseudoimplikacje)

Najłatwiej przedstawić je na postawie przykładu: After you create a pivot table, it's not a static object. Nie należy tego absolutnie tłumaczyć jako Po utworzeniu tabeli przestawnej tabela ta nie będzie obiektem statycznym. Zdanie prawidłowo skonstruowane brzmiałoby: A pivot table is not a static object (Tabela przestawna nie jest obiektem statycznym).

Zdarza się też, że zamiast prostego zdania oznajmującego (In the initial setup screen, you are given a choice of installing options) spotyka się wypowiedzenie, które jest pozorną implikacją (When the initial setup screen appears, you are given a choice of installing options). Sytuację taką należy wykryć i zdemaskować, formułując w języku polskim zdanie proste (W pierwszym oknie programu instalacyjnego wybiera się opcje instalacji).

c) nowa postać trybu rozkazującego

Innym rodzajem pozornego ukwiecenia stylu jest dodawanie be sure to do zdania w trybie rozkazującym, np. Before you continue, be sure that you have read Chapters 21 and 22. Takich zdań nie należy raczej tłumaczyć jako Zanim przejdzie się dalej, należy się upewnić, że zostały przeczytane rozdziały 21 i 22, ale jako Zanim przejdzie się dalej, należy przeczytać rozdziały 21 i 22.

d) brak logiki

Błędy oryginału (merytoryczne i te wynikające z braku logiki) należy oczywiście usunąć. Oto przykład alogicznej definicji: We define a program to be a code that must be compiled and linked before execution, and a script as a program that is usually interpreted without first being compiled into binary Drugie słowo program powinno być oczywiście zastąpione słowem code.

8.41. "Otrzymują kredyty, aby ułatwić im start..."

W angielskim spotyka się często konstrukcję z wyrazem "to"+czasownik. W tekstach komputerowych jest ona nagminnie tłumaczona na "aby" lub "w celu". Tymczasem można posłużyć się polskim słowem "który" lub imiesłowem. Uniknie się wtedy monotonii stylu (czasem błędów, jak w tytule). Na przykład zdanie They use shields to protect body należałoby przełożyć na Używają tarcz chroniących ciało lub na Używają tarcz, które chronią ich ciała.

8.42. Co znaczy "system" i "machine"

W tekstach komputerowych słowo system jest często używane w znaczeniu komputer. Dlatego trzeba zawsze właściwie rozpoznać znaczenie (zazwyczaj pozwala na to kontekst) i zastosować odpowiedni ekwiwalent, np. devices installed in your system może oznaczać urządzenia (w znaczeniu sterowniki urządzeń) zainstalowane w systemie lub urządzenia podłączone do komputera (skaner, drukarka, monitor itp.). Podobnie słowo machine znacznie lepiej przetłumaczyć jako komputer niż maszyna - jeśli chodzi o komputer.

8.43. "Posiadać" i "dysponować"

Obu słów należy unikać, gdyż są nadużywane. Za błędne (lub niefortunne stylistycznie) uznaje się stosowanie wyrazu posiadać w odniesieniu do rzeczy, np. program posiada ciekawe możliwości (lepiej: program ma ciekawe możliwości lub program daje ciekawe możliwości). Po pierwsze, posiadać coś może człowiek. Po drugie, nie można posiadać rzeczy niematerialnych (wiedzy, umiejętności itp.) i małych (np. długopis). Więcej informacji na ten temat można znaleźć w słownikach i poradnikach językowych, np. w [1] i [6].

8.44. Zwracanie się do użytkownika/czytelnika i seksizm

Angielskie you podobnie jak rzadziej używane one jest często używane w roli zaimka nieokreślonego (np. you can't eat a cake and have it = nie można mieć dwóch rzeczy naraz), który należy tłumaczyć nieosobowo (za pomocą strony biernej lub wyrazów: można, trzeba, należy, zrobiono, wykonano itp.).

W zdaniach ogólnych, opisujących pewne prawa i prawdy obiektywne, a niebędących punktami instrukcji, lepiej unikać należy unikać zwrotów bezpośrednich (przykład 1). Nie ma żadnych przeszkód, aby tam gdzie to wskazane stosować formę bezpośrednią. Najczęściej stosuje się ją w procedurach opisujących wykonywanie określonych czynności. Bezpośrednie zwracanie się do użytkownika jest również dopuszczalne w oknie dialogowym, gdy jest to typowa instrukcja dla użytkownika (przykład 3). Absolutnie niedopuszczalne jest natomiast stosowanie zwrotów sugerujących, że użytkownik jest mężczyzną (przykłady 4 i 5). Zdania, opisy i wszelkie inne konstrukcje językowe należy budować w taki sposób, aby były akceptowane i rozumiane przez osoby obu płci (aby nie preferowały mężczyzn), co się wyraża między innymi bezwzględnym nieużywaniem przeszłych form czasowników w drugiej osobie liczby pojedynczej, np. sprawdziłeś, wybrałeś, skonfigurowałeś itd.

 

Zdanie angielskie

Źle

Dobrze

1

In Font dialog box you can change font, size and color.
If it rains, you take an umbrella with you.

W oknie dialogowym Czcionka możesz zmienić czcionkę, rozmiar i kolor.
Jeśli pada, bierzesz parasol.

W oknie dialogowym Czcionka można zmienić krój, rozmiar i kolor czcionki.
Gdy pada deszcz, warto korzystać z parasola.

2

Choose Open from File menu.

Wybierz komendę Plik/Otwórz.

Z menu Plik wybierz polecenie Otwórz.

3

Chose Yes to save document.

Wybierz Tak, aby zachować dokument.

Naciśnij przycisk Tak, aby zapisać dokument.

4

You can change the names of the subdirectories later in the Install program.

Nazwy podkatalogów będziesz mógł zmienić w trakcie dalszej części instalacji.

Nazwy podkatalogów można zmienić w trakcie dalszej części instalacji.

5

You have succesfully installed this product.

Pomyślnie wykonałeś instalację tego programu.

Instalację programu wykonano pomyślnie.

 

8.45. Nadużywanie dużych liter ("Ciebie", "Twój")

Dla języków germańskich (do których zalicza się angielski) typowe jest częstsze używanie dużych liter:

a) Dużymi literami pisze się na przykład każdy wyraz wchodzący w skład rozdziału czy podrozdziału (np. Formatting Numbers). Po polsku wystarczy pierwszy wyraz napisać dużą literą. To samo dotyczy nazw własnych, np. Profile Wizard to Kreator profili, a nie Kreator Profili.

b) Często wyrazy, które początkowo były nazwami własnymi, występują w roli rzeczowników pospolitych (np. schowek, pulpit, kreator). Nie ma powodu, by pisać je dużymi literami.

c) Jeśli w tekście występuje zaimek osobowy (ty, twój, ciebie itp.), pisanie go dużą literą jest uzasadnione tylko w wypowiedzeniach uroczyście adresowanych do użytkownika, np. w tekście o charakterze reklamowym, marketingowym, w liście itp.

d) Na marginesie warto wspomnieć o błędnym tłumaczeniu słowa your i o istnieniu słowa swój, które jest często zapominane. Zdanie Zapisz je w twoim folderze osobistym należy bezwzględnie zastąpić zdaniem Zapisz je w swoim folderze osobistym.

8.46. Jak tłumaczyć "work with"

Określenie work with jest synonimem use. Niezbyt fortunne jest tłumaczenie work with na pracować z, jeśli nie dotyczy to osób. Można pracować z kolegą, ale pracuje się nad tekstem (work with text) lub używa się plików (work with files). Przyimek with pełni w tym zestawieniu frazowym taką samą rolę jak w eat a soup with a spoon (jeść zupę łyżką, a nie "z łyżką"). Jednak ze względu na rozpowszechnienie tego typu określeń, zalecam jedynie formę, a nie forsuję jej.

8.47. Personifikacje

W tłumaczeniach nie należy zbytnio personifikować przedmiotów, np. zdanie The Font toolbar displays several new options lepiej przetłumaczyć jako Na pasku narzędzi Czcionka znajduje się kilka nowych opcji niż jako Pasek narzędzi Czcionka wyświetla kilka nowych opcji. Słowa "zbytnio" użyłem celowo. Czasem trudno bowiem postawić wyraźną granicę. Określeń rysunek przedstawia albo rozdział mówi nie uznamy przecież za błędne.

8.47. Tłumaczenie wyrazu "in"

Podobnie jak w przypadku innych wyrazów, "in" nie powinno być tłumaczone w każdym kontekście tak samo. Chcę zwrócić tylko uwagę na to, że często wyraz ten występuje w znaczeniu polskiego "z". Na przykład zdanie The object code of functions in this library is linked by default with all programs powinno się tłumaczyć jako Kod obiektowy funkcji z tej biblioteki jest domyślnie konsolidowany ze wszystkimi programami. Można ewentualnie użyć określenia kod obiektowy funkcji tej biblioteki, ale na pewno nie można napisać zdania Domyślnie kod obiektowy funkcji w tej bibliotece jest konsolidowany ze wszystkimi programami, gdyż mogłoby to sugerować, iż konsolidowanie odbywa się w bibliotece.

8.48. Wyraz "to" w polskich zdaniach warunkowych

W miarę możliwości wyraz "to" w polskich zdaniach warunkowych należy usuwać, ponieważ stanowi on wyznacznik stylu kolokwialnego, na przykład zamiast zdania Jeżeli do tego dojdzie, to należy skorzystać z opcji XXX należy napisać Jeżeli do tego dojdzie, należy skorzystać z opcji XXX. Wyjątkiem od tej reguły są zdania długie i skomplikowane, wielokrotnie złożone, w których "to" może pomóc czytającemu znaleźć granicę między członami implikacji.

9. Wybrane zasady pisowni polskiej

Pełny zbiór zasad pisowni polskiej można znaleźć na pierwszych stronach Nowego słownika ortograficznego PWN ([5])

9.1. Skróty i skrótowce

Jeśli skrócimy pojedynczy wyraz, otrzymamy skrót, jeśli grupę wyrazów - skrótowiec. Skrót może powstać przez odrzucenie końca wyrazu. W takim przypadku musi się on kończyć spółgłoską, po której umieszcza się kropkę: prof. (profesor), inż. (inżynier), ob. (obywatel), w. (wiek) itp. Kropki nie daje się, gdy końcowa litera zostaje: dr (doktor), mgr (magister), nr (numer) itp. Kropki nie stosuje się również:

a) po skrótach będących konwencjonalnymi znakami miar i wag lub symbolami waluty: m (metr), mm (milimetr), kg (kilogram), l (litr), g (gram), zł (złoty), gr (grosz) itp.;

b) po różnych skrótach stosowanych w matematyce, fizyce i chemii: sin (sinus), cos (cos), log (logarytm), t (czas), s (droga), v (prędkość), K (Kelwin), C (Celcjusz) itp.

Jeśli skrót zakończony kropką występuje na końcu zdania, to nie umieszcza się tam już drugiej kropki. Natomiast na początku zdania skróty należy zawsze rozwijać.

W skrótach i skrótowcach należy unikać znaków nieliterowych. Na przykład zamiast w/g (według) lepiej pisać wg, a zamiast w/w (wyżej wymieniony) - ww.

W skrótach zakończonych kropką nie zaznacza się końcówek fleksyjnych. Natomiast w skrótach zawierających ostatnią literę wyrazu przy odmianie zaznacza się końcówki fleksyjne lub stawia kropkę, np.:

doktora dra dr.
magistrowi mgrowi mgr.
numerem nrem nr.

Skrótowce są to połączenia skrótów poszczególnych wyrazów wchodzących w skład wyrażenia wielowyrazowego. Najczęściej używane w języku polskim skrótowce odpowiadają wyrażeniom pospolitym. Zapisuje się je małymi literami, stawiając po nich kropkę. Najczęściej stosowane skrótowce to:

bieżącego miesiąca bm.
bieżącego roku br.
ciąg dalszy cd.
ciąg dalszy nastąpi cdn.
i tak dalej itd.
i tym podobne itp.
jak wyżej jw.
na przykład np.
na temat nt.
notabene nb.
pod nazwą pn.
pod tytułem pt.
to jest tj.
to znaczy tzn.
tak zwany tzw.

Jeśli drugi lub jeden z następnych wyrazów skracanego wyrażenia rozpoczyna się od samogłoski, w skrótowcu umieszcza się kropki.

między innymi m.in.
przed naszą erą p.n.e.
naszej ery n.e.

Drugim rodzajem skrótowców są skrótowce nazw wielowyrazowych. Powstają one w wyniku połączenia pierwszych liter wyrazów wchodzących w skład nazwy; w nich kropek się nie umieszcza. Jeśli nazwa jest obcojęzyczna, skrótowca nie tłumaczy się na język polski, chyba że istnieje ogólnie przyjęty odpowiednik. Przy pierwszym wystąpieniu skrótowca należy podać jego angielskie rozwinięcie i polskie tłumaczenie, np.: Dane te są przechowywane w pamięci ROM (Read Only Memory), czyli pamięci tylko do odczytu.

Skrótowców kończących się w wymowie samogłoską się nie odmienia, np.

PC (Personal Computer)
IDE (Integrated Disk Environment)
TCP/IP (Transmission Control Protocol/Internet Protocol)

Skrótowców kończących się w wymowie spółgłoską również lepiej nie odmieniać. W uzasadnionych przypadkach (na przykład jeśli długość polskiego tekstu nie może przekraczać określonej liczby znaków) można dodać końcówkę fleksyjną pisaną małymi literami i oddzieloną od skrótowca łącznikiem, np.: w DOS-ie.

9.2. Duże i małe litery

Duże litery stosuje się na początku wypowiedzeń rozpoczynających tekst oraz wypowiedzeń następujących po kropce, wykrzykniku lub znaku zapytania.

Ze względu na znaczenie dużą literą pisze się następujące rodzaje wyrazów i wyrażeń:

Małą literą pisze się następujące rodzaje wyrazów i wyrażeń:

Przy zwracaniu się pisemnym do jakiejś osoby dużą literą powinno zaczynać się wyrazy oznaczające tę osobę, a także nieraz rzeczowniki, przymiotniki i zaimki odnoszące się bezpośrednio do niej. Jest to forma poprawna i wymagana tylko w określonych sytuacjach (np. przy pisaniu listu czy pisma formalnego).

9.3. Zapisywanie liczb i wartości liczbowych

Liczby wielocyfrowe należy dzielić na grupy trzycyfrowe oddzielane odstępami. Liczby, dla których nie zastosowano podziału na bloki cyfr, trudniej się czyta (np. 143256, 10000000). W żadnym wypadku nie należy oddzielać trzycyfrowych bloków przecinkami, gdyż znak ten służy do wydzielania części ułamkowej. Również po prawej stronie przecinka trzycyfrowe bloki można oddzielać odstępami. Proponuję przyjęcie zasady wyodrębniania grup cyfr tylko w liczbach dłuższych niż czterocyfrowe. Tak więc napiszemy 8192, ale 16 384.

W praktyce, aby zapobiec przeniesieniu do następnego wiersza w połowie długiej liczby, należy oddzielać bloki trzycyfrowe spacjami nierozdzielającymi. Na bloki trzycyfrowe nie dzieli się liczb oznaczających rok, numer strony, numer identyfikacyjny itp.

9.4. Jednostki miar

W tłumaczeniach należy stosować jednostki układu SI oraz jednostki pochodne. Jeśli w oryginale stosowane są inne jednostki, np. funty, uncje, mile, jardy, galony itp., należy dokonać odpowiednich przeliczeń i podać wartości w jednostkach stosowanych w Polsce - czyli odpowiednio w: kilogramach, gramach, kilometrach, metrach, litrach itp. UWAGA! Są jednak uzasadnione wyjątki, w których przeliczanie nie ma sensu, na przykład formaty papieru oryginalnie definiowane w calach lepiej pozostawić w calach itd. Jak ze wszystkim, należy po prostu zachować zdrowy rozsądek.

Przy zapisie jednostek pojemności dysków, wielkości plików i prędkości przesyłania danych należy pamiętać, że

a) bity oznacza się małą literą "b", a bajty dużą literą "B";

b) mała litera "k" oznacza kilo (1000), a duża litera "K" - kilo (1024);

c) symbolem mega jest duże "M", a giga - duże "G";

d) między liczbą i jednostką należy umieścić spację; poprawnie napiszemy więc 1,4 MB albo 130 KB, a zapis 2GB jest błędny.

9.5. Wartości pieniężne

Kwoty pieniężne zapisuje się, tak jak inne liczby (patrz punkt 9.3) i umieszczając odpowiedni symbol waluty za kwotą, po spacji. Tam, gdzie to możliwe, należy używać polskich jednostek monetarnych (przeliczyć i ewentualnie urealnić walutę obcą), czyli złotych i groszy. Jeśli konieczne jest zapisanie kwoty w walucie obcej, należy użyć jej pełnej nazwy lub skrótu ogólnie przyjętego w języku polskim. Oto kilka przykładów poprawnego zapisu kwot pieniężnych: 1 048 zł, 12 500,99 zł, 12 500 zł 99 gr, 400 dolarów, 400 USD.

9.6. Zapis daty i godziny

Czas należy podawać w notacji 24-godzinnej (od 0 do 23). Godzinę można zapisywać w formacie gg:mm:ss lub gg:mm (np. 21:55:34 lub 21:55).

Daty można zapisywać w postaci liczbowej lub (rzadziej) z pełną nazwą miesiąca. Warto pamiętać, że miesiąc można zapisać cyframi rzymskimi, a słowną nazwę miesiąca w dacie podaje się w dopełniaczu i zapisuje małą literą, np. 27.10.1965, 27.10.65, 27 X 1965, 27 października 1965.

Nazwy dni tygodnia pisze się małymi literami, przy czym w uzasadnionych przypadkach można stosować następujące skróty: pon., wt., śr., czw., pt., sob., nd. UWAGA! Jeśli zdarzy się, że zasoby nie pozwalają na skróty dłuższe niż dwuliterowe, nie należy rwać włosów z głowy. Jak mus, to mus. Zdrowy rozsądek powinien podpowiedzieć tłumaczowi, co powinien w takiej sytuacji począć.

Przedział czasowy wyrażony w latach można zapisywać dwoma sposobami. Jeśli są to lata następujące po sobie, używa się znaku dzielenia (/), np. 1994/95. Jeśli chodzi o dłuższy przedział czasu, używa się znaku minus (-), np. 1995-2000.

9.7. Procedury

W tłumaczonych materiałach często pojawiają się procedury. Procedurą nazywamy fragment tekstu zawierający punkt po punkcie informacje, jak wykonać określoną czynność lub czynności. Kroki procedury są najczęściej numerowane. Procedury są jedynymi fragmentami tekstu, w których można i należy bezpośrednio zwracać się do użytkownika, w trybie rozkazującym. Typowa procedura składa się ze zdania lub kilku zdań wprowadzających i kolejnych punktów. Czasami zdań wprowadzających nie ma i procedura jest poprzedzona tylko nagłówkiem typu Przesuwanie obiektów za pomocą myszy. Oto przykład.

Aby zapisać plik pod inną nazwą:

1. Z menu Plik wybierz polecenie Zapisz jako.

2. W oknie dialogowym Zapisz jako określ nową nazwę pliku.

3. Naciśnij przycisk OK.

9.8. Interpunkcja

Poprawne stosowanie znaków interpunkcyjnych umożliwia zapisywanie tekstu w zrozumiały i jednoznaczny sposób. Znaki interpunkcyjne dzielą tekst na logiczne fragmenty i oddzielają określone części zdań. Poniżej w zarysie opisano stosowanie znaków interpunkcyjnych występujących w języku polskim. Bardziej szczegółowe informacje dotyczące zasad interpunkcji można znaleźć w słownikach i poradnikach językowych.

9.8.1. Kropka

Kropka jest jednym z najważniejszych znaków interpunkcyjnych. Kropki używa się, aby zamknąć pewną całość, w obrębie której mogą występować inne znaki interpunkcyjne. W określonych przypadkach zamiast kropki stawia się znak zapytania (pytajnik), wykrzyknik lub wielokropek.

Kropkę należy umieszczać:

Kropki nie należy umieszczać:

9.8.2. Średnik

Średnik jest znakiem rozdzielającym pełniącym pośrednią rolę pomiędzy kropką a przecinkiem. Używając średnika, oddziela się elementy równoważne logicznie.

Średnik należy umieszczać:

9.8.3. Przecinek

Najczęściej stosowanym znakiem interpunkcyjnym jest przecinek. W zdaniu może on pełnić jedną z dwóch funkcji: może dzielić składniki zdania lub wydzielać fragment zdania z całości. W tym ostatnim przypadku stosuje się dwa przecinki, przy czym pierwszy jest otwierający, a drugi zamykający. Przecinek stawia się pomiędzy zdaniami podrzędnymi i nadrzędnymi, oddziela się nim dwa zdania współrzędne, równoważniki zdań, poszczególne człony w obrębie jednego zdania.

Zasady stosowania przecinka w języku angielskim są inne niż w języku polskim. W języku angielskim przecinek umieszcza się na przykład przed wyrazami "and" i "or" - w języku polskim nie stawiamy przecinka przed "i" ani przed "lub", chyba że w celu oddzielenia wtrącenia, np. Określ nową nazwę pliku, który ma zostać otwarty, lub pozostaw nazwę domyślną.

Nie należy rozdzielać przecinkiem połączeń spójników z przysłówkami i partykułami takimi jak chyba że, tylko że, podczas gdy, tym bardziej że, właśnie gdy, zwłaszcza że itp.

Jeśli wyraz pełni rolę spójnika, nie stawia się przed nim przecinka, np.:

Obiekt A znajduje się między obiektem B a obiektem C.

Nie ma go w oknie ani poza oknem.

Trudno powiedzieć, czy ta wersja jest lepsza czy po prostu nowsza.

(pierwsze czy jest partykułą, a drugie spójnikiem)

W konstrukcjach z powtórzonym spójnikiem pierwszy składnik należy od drugiego oddzielić, np.:

Można to zrobić albo tak, albo zupełnie inaczej.

Czynności takiej nie da się wykonać ani w typowym arkuszu kalkulacyjnym, ani w bazie danych.

Przecinek należy stawiać przed:

a) spójnikami przeciwstawnymi, takimi jak: ale, lecz, a, czyli itp.;

b) wyrażeniami wprowadzającymi to jest, to znaczy itp.;

c) wyrażeniami typu na przykład, przynajmniej, zwłaszcza itp., ale pod warunkiem, że wprowadzają one informację dodatkową; napiszemy więc Jeśli dane zostaną zapisane na przykład w pliku DANE.TXT (bez przecinka), ale Dużo spacerował, na przykład do pobliskiego parku (z przecinkiem).

Istnieje jeszcze wiele innych reguł określających, gdzie stosować przecinek a gdzie nie. W przypadkach wątpliwych najlepiej sprawdzić w słowniku lub podręczniku gramatyki.

9.8.4. Wielokropek

Wielokropek jest znakiem składającym się z trzech kropek. Stosuje się go przede wszystkim w zastępstwie opuszczonego wyrazu lub grupy wyrazów. Jeśli wielokropek zastępuje jeden wyraz, należy przed i po nim umieścić odstęp. Jeśli wielokropek zastępuje kilka wyrazów, można go umieścić w nawiasach. Jeśli występuje na początku zdania, należy go oddzielić od dalszej części zdania odstępem. Jeśli wielokropek styka się z przecinkiem, średnikiem lub kropka, znaki te opuszczamy. Jeśli ma oznaczać przerwę w wypowiedzi, niedopowiedzenie, należy go umieścić bezpośrednio po ostatnim wyrazie, bez rozdzielającego odstępu.

9.8.5. Dwukropek

Dwukropek jest znakiem poprzedzającym cytaty, wyliczenia, wyszczególnienia, uzasadnienia, wyjaśnienia, zapowiedzi itp. Tekst występujący po dwukropku rozpoczyna się dużą literą, jeśli składa się on z więcej niż jednego zdania. Przytaczany tekst można umieścić w cudzysłowie lub wyróżnić kursywą.

9.8.6. Myślnik (pauza, półpauza), dywiz (łącznik, tiret, znak przeniesienia), minus (łącznik)

Myślnik to znak interpunkcyjny rozdzielający wyrażenia, którego można użyć:

Graficzną reprezentacją myślnika w druku jest pauza (—) lub półpauza (–). Wybór, którego znaku użyć, zależy wyłącznie od kryteriów estetycznych. Należy jednak pamiętać, by nie mylić myślnika z dywizem. Zaleca się używanie półpauzy — jest bardziej spójna graficznie z tekstem i nie powoduje powstawania dużych przerw pomiędzy wyrazami rozpraszających uwagę osoby czytającej. Pojęcie pauzy i półpauzy odnosi się do wizualnej strony tekstu (określenie graficzne), a termin "myślnik" odnosi się do strony językowej. Myślnik (pauzę i półpauzę) od wyrazów oddziela się zawsze spacjami (w przeciwieństwie do dywizu, minusa). Dywiz (-), zwany również łącznikiem, tiretem, znakiem przeniesienia, stosuje się między innymi:

W złożonych rzeczownikach i przymiotnikach, których pierwszym członem jest liczebnik zapisany cyframi, łącznik występuje pomiędzy liczbą i połączonym z nią wyrazem, np.: 50-procentowy, 18-letnia.

Dywiz jest najkrótszym spośród wszystkich znaków pisarskich w postaci poziomej kreski. Przypomina znaki minusa i myślnika, ale w tekście pełni odmienną od nich rolę i oznaczany jest odrębnym znakiem typograficznym. Nie jest znakiem interpunkcyjnym, dlatego że rozdziela człony wyrazu, a nie zdania (tak jak myślnik).

Minus (−), nazywany też łącznikiem, stosuje się:

Podobny do dywizu znak minusa (−) nie jest ściśle rzecz biorąc znakiem interpunkcyjnym, lecz matematycznym, i ma odmienne od dywizu szerokość i położenie, zgodne z innymi znakami matematycznymi — plusem, znakiem równości, kreską ułamkową.

Profesjonalni typografowie w publikacjach o wybitnych walorach estetycznych posługują się tzw. kreską liczbową bez spacji (figure dash, symbol o kodzie U+2012). Kreski liczbowe tym różnią się od półpauz, że są zawsze w połowie wysokości danej cyfry, podczas gdy półpauzy znajdują się zazwyczaj poniżej połowy.

9.8.7. Znaki specjalne

Podczas wpisywania tekstu trzeba czasami używać różnych znaków specjalnych, np. spacji i łączników nierozdzielających, myślnika, półpauzy, łącznika czy cudzysłowu.

9.8.8. Myślnik, minus i łącznik

W tekście angielskim mogą występować trzy znaki w postaci poziomej kreski ("-" , "-", "-"). Każdy z nich ma inną długość i pełni zupełnie inną funkcję. Najkrótszą kreskę nazywamy łącznikiem (klawisz obok cyfry 9), nieco dłuższą minusem lub półpauzą (najczęściej o kodzie 150), a najdłuższą - pauzą lub myślnikiem (najczęściej o kodzie 151). Zależnie od sytuacji, należy stosować odpowiedni typ kreski. Zasady używania każdego ze znaków opisano w podrozdziale 9.8.6.

9.8.9. Spacja

Między wyrazami należy pisać tylko jedną spację. Przed oddaniem tłumaczenia należy sprawdzić, czy w tekście nie ma zbędnych spacji. Zwyczaj pisania dwóch spacji oddzielających zdania jest pomysłem anglosaskim, którego nie stosujemy w języku polskim. Spacji nie stawia się przed znakami interpunkcyjnymi (przed kropką, przecinkiem, dwukropkiem, średnikiem, wykrzyknikiem, znakiem zapytania itp.). Nie stawia się jej również przed nawiasem (cudzysłowem) zamykającym ani po nawiasie (cudzysłowie) otwierającym.

10. Terminologia i zasady formatowania tekstu

W tym rozdziale zostały przedstawione podstawowe założenia terminologiczne obowiązujące podczas tłumaczenia produktów firmy Lotus. Określono również sposób formatowania wybranych elementów (nazw menu, poleceń, przycisków itp.) w dokumentacji i plikach pomocy.

10.1. Nazwy menu i poleceń

Nazwy wszelkiego rodzaju menu i poleceń trzeba wyróżniać w tekście czcionką pogrubioną. Jeśli nazwa polecenia składa się z kilku wyrazów, dużą literą piszemy tylko pierwszy wyraz (inaczej niż w języku angielskim, gdzie wszystkie składniki nazwy rozpoczynają się od dużej litery). Czynności wybierania poleceń z menu powinny być opisywane w jednolity sposób, choć nie koniecznie z użyciem tej samej konstrukcji i szyku, gdyż prowadzi to do zbytniej monotonii stylistycznej. Zależnie od sytuacji można stosować następujące konstrukcje (Ppp jest nazwą polecenia, Mmm nazwą menu, a Qqq i Rrr nazwami podmenu):

Z menu Mmm wybierz polecenie Ppp.

Z menu podręcznego wybierz polecenie Ppp.

W menu Mmm wskaż polecenie Qqq i wybierz polecenie Ppp.

W menu Mmm wskaż polecenie Qqq, następnie polecenie Rrr i wybierz polecenie Ppp.

W uzasadnionych sytuacjach (np. w tabeli lub jeśli nie ma miejsca na zastosowanie przedstawionej konstrukcji) można użyć zapisu skróconego:

Wybierz polecenie Mmm -> Ppp. (nazwy rozdzielono znakiem specjalnym, np. strzałką)

Wybierz kolejno polecenia: Mmm, Qqq, Ppp.

UWAGA! Jeżeli na końcu nazwy polecenia występuje znak interpunkcyjny (na ogół może to być dwukropek lub wielokropek), podczas cytowania nazwy polecenia w tekście należy go pominąć.

10.2. Okna dialogowe i ich elementy

Wszystkie nazwy elementów interfejsu (okien, okien dialogowych, ikon, pasków narzędzi, kart, przycisków, list, pól kombi, pól edycji, opcji, pól wyboru itp.) należy wyróżniać czcionką pogrubioną. Oto przykłady:

Aby zamknąć okno dialogowe Ooo, naciśnij przycisk Bbb.

Zaznacz Xxx na liście Lll i naciśnij przycisk Bbb.

W oknie dialogowym Ooo uaktywnij kartę Kkk, a następnie zaznacz opcję Ccc oraz pole wyboru Www.

Wybierz Xxx z listy Rrr i zamknij okno dialogowe. Naciśnij przycisk OK. Kliknij przycisk OK.

Kliknij prawym przyciskiem myszy ikonę Iii i wybierz polecenie Ppp.

UWAGA! Aby ten punkt nie wprowadził zbyt wiele zamieszania, postawię sprawę prosto: Jeśli tłumaczony jest nowy produkt (tłumaczenie dotyczy całego produktu), wówczas należy stosować wyróżnienia wyłącznie za pomocą pogrubień. Jeśli obróbce podlega produkt, który jest tylko częściowo tłumaczony (jest tylko dotłumaczany), to z oczywistych względów należy stosować takie konwencje, które obowiązują w części już przetłumaczonej, aby nowo przetłumaczona część była z nim spójna. To samo dotyczy uwag o klikaniu na czymś kontra klikaniu czegoś oraz w ogóle wszystkich nowych i zmienionych zaleceń!

10.3. Klawiatura i mysz

Nazwy klawiszy, takie jak SHIFT, CTRL, ALT, ENTER, TAB, SPACJA, NUM LOCK, wyróżniamy wersalikami (wszystkie litery duże). Przy opisie naciskania kombinacji klawiszy należy stosować znak + (CTRL+A, ALT+F5, CTRL+SHIFT+SPACJA). Klawisze strzałek mają następujące nazwy:

STRZAŁKA W LEWO

STRZAŁKA W PRAWO

STRZAŁKA W DÓŁ

STRZAŁKA W GÓRĘ

Jeśli w oryginalnej dokumentacji jest stosowana konwencja zapisu kapitalikami zamiast dużych liter, można ją przyjąć również w dokumentacji polskiej, np.:

Naciśnij klawisz F10, a następnie ENTER.

Naciśnij klawisze SHIFT+STRZAŁKA W DÓŁ.

Naciśnij kombinację klawiszy SHIFT+STRZAŁKA W DÓŁ.

Można do tego użyć klawiszy PAGE UP i PAGE DOWN.

10.4. Czynności wykonywane za pomocą myszy

Aby to zrobić, kliknij przycisk Xxx.

W tym celu kliknij dwukrotnie ikonę programu Word Pro.

Obiekt można również przesunąć, przeciągając go za pomocą myszy.

Aby rozwinąć podmenu, wystarczy wskazać jego nazwę w menu za pomocą myszy.

10.5. Nazwy programów, aplikacji i systemów operacyjnych

Nazw programów, aplikacji i systemów operacyjnych nie należy tłumaczyć na własną rękę. Najlepiej, o ile to możliwe, poprzedzać nazwę wyrazem określającym, np. używając aplikacji Lotus Notes, w systemie DOS, w systemie Unix, tworząc prezentację programu Freelance itd. W ten sposób unikamy problemu z odmianą nazw obcojęzycznych.

Jeśli jednak nie ma miejsca na dodanie wyrazu określającego lub nazwa występuje wielokrotnie, można podawać nazwę bez określenia. W tym wypadku należy kierować się ogólnymi zasadami odmiany nazw obcojęzycznych. W największym skrócie, jeśli nazwa kończy się samogłoską, odmienia się ją, np.: w Wordzie, w Excelu, za pomocą Organizera itp. Uwaga! Na odmienianie nazw programów można sobie pozwolić w tekstach, które mają charakter bardziej swobodny, potoczny czy humorystyczny. W dokumentacji programu i plikach pomocy lepiej stosować słowo określające.

10.6. Komunikaty o błędach

Ogólnie komunikaty o błędach należy tłumaczyć, używając strony biernej. Oto kilka poprawnych tłumaczeń:

Komunikat angielski

Komunikat polski

Cannot find file.

Nie można odnaleźć pliku.

Could not connect to server.

Nie uzyskano połączenia z serwerem.

Filename already exist. Do you want to overwrite existing file?

Nazwa pliku już istnieje. Czy zastąpić istniejący plik nowym?

10.7. Tłumaczenia tytułów książek i nagłówków

Poniżej podano listę wybranych tłumaczeń tytułów książek Lotusa oraz nagłówków występujących w tekście dokumentacji.

Książka angielska

Tłumaczenie

User's Guide

Podręcznik użytkownika (UWAGA! Nigdy: Przewodnik użytkownika)

Exploring XXX

Poznawanie XXX

Quick Reference Card

Karta podręczna

Read This First!

Przeczytaj koniecznie

Administrator's Guide

Podręcznik dla administratora

Install/Installation Guide

Instrukcja instalacji

Nagłówek angielski

Tłumaczenie

Appendix

Dodatek

Before You Begin

Informacje wstępne

Note

Uwaga

Caution

Przestroga

Warning

Ostrzeżenie

Convention

Konwencja

Figure

Rysunek

Hardware Requirements

Wymagania sprzętowe

How to Use this Book

Jak korzystać z tej książki

Index

Indeks

Lotus Software Agreement

Licencja na oprogramowanie firmy Lotus

Memory Requirements

Wymagania pamięciowe

Note

Uwaga

Organization (of the manual)

Układ książki

Procedure

Procedura

Replacement Order Form

Formularz żądania wymiany

Software Requirements

Wymagania programowe

System Requirements

Wymagania systemowe

Table

Tabela

Table of Contents

Spis treści

Tip

Wskazówka

Update

Uaktualnienie

Who Should Read this Book?

Kto powinien przeczytać tę książkę?

10.8. Rysunki w dokumentacji

Jeżeli w dokumentacji występują rysunki, mogą również pojawiać się napisy: podpisy pod rysunkami oraz objaśnienia. Powinno się je tłumaczyć zwięźle i zgodnie z zawartością tekstową. Napisy mogą mieć charakter opisowy (co jest na rysunku) lub być bezpośrednimi instrukcjami dla użytkownika (co ma zrobić użytkownik). Podpisy pod rysunkami, podobnie jak instrukcje dla użytkownika, należy pisać dużą literą. Wyrażenia stanowiące nazwy i opisy elementów rysunku (najczęściej odsunięte od rysunku i przypisane liniom lub strzałkom wskazującym te elementy na rysunku) powinny zaczynać się małą literą, np. ikona pliku, przycisk Start itd. W każdym z powyższych przypadków nie stosuje się kropek kończących wypowiedzenie, chyba że dany napis składa się z dwóch lub większej liczby zdać (wtedy zdania rozdziela się kropkami, a tylko ostatniego nie kończy się kropką).

11. Zalecenia techniczne

11.1. Zadania, które należy wykonać w ramach tłumaczenia dokumentacji:

11.2. Zadania, które należy wykonać w ramach tłumaczenia oprogramowania:

11.3. Zadania, które należy wykonać w ramach tłumaczenia pomocy:

Suplement

Przykłady błędów i wybrane zagadnienia poprawnościowe

Podane tu tłumaczenia poprawne są jedynie przykładami, nie jedynymi właściwymi wersjami. Zdania błędne nie są wydumane, lecz zostały zaczerpnięte z istniejących tłumaczeń.

1.

Zdanie: However, you can customize these options.

Tłumaczenie błędne: Jednakże, możesz dostosować te opcje.

Uwagi: Nadużywanie słowa jednakże; przekalkowany przecinek; zwrot bezpośredni (możesz); brak dookreślenia słowa dostosować (do czego?).

Poprawnie: Opcje te można jednak zmienić.

2.

Zdanie: Można się domyślić po tłumaczeniu, które jest bardzo dosłowne.

Tłumaczenie błędne: (Fragment pomocy Accessa 97) Aby przesunąć fokus do menu lub polecenia, można zamiast myszy użyć klawisza dostępu. Na przykład, aby przesunąć fokus do menu Edycja, należy wcisnąć klawisze ALT + T, a następnie klawisz dostępu A, aby wybrać polecenie Autokorekta.

Uwagi: Tłumaczenie słowo w słowo; odważne wprowadzenie nowego terminu fokus (focus); sztywne trzymanie się ekwiwalentu move = przesunąć; kalka szyku w pierwszym zdaniu; drugie zdanie ma również przekalkowany szyk (widać, że zdanie zostało przetłumaczone automatycznie, mechanicznie, bez zrozumienia); nieprawidłowa budowa tematyczno-rematyczna.

Poprawnie: Ognisko (fokus) można przenosić nie tylko za pomocą poleceń menu, ale również klawiszami dostępu. Naciśnięcie kombinacji klawiszy ALT+T powoduje na przykład otwarcie menu Edycja. Jeśli zaraz potem naciśnie się klawisz dostępu A, uruchomione zostanie polecenie Autokorekta.

3.

Zdanie: ?

Tłumaczenie błędne: Po utworzeniu dokumentu głównego i dokumentów podrzędnych można rozpocząć pracę nad nimi. (Jeśli dokument główny jest przechowywany w sieci, to wielu użytkowników jednocześnie może otwierać swoje dokumenty podrzędne i pracować nad nimi.) Na przykład, można zmieniać nazwy i położenie dokumentów podrzędnych, można te dokumenty łączyć, usuwać, formatować i drukować.

Uwagi: Tłumaczenie słowo w słowo; przeniesienie konstrukcji z "after" do języka polskiego (zamiast "po" lepiej użyć "kiedy"); angielskie konwencje interpunkcji (kropka-nawias zamiast nawias-kropka); zbędne słowo "to" w implikacji (obniżenie standardu stylistycznego); przeniesienie do polskiego zdania zasady pisania na przykład (for example) na początku i wydzielania przecinkiem wszystkich członów leżących przed podmiotem; nieprawidłowa budowa tematyczno-rematyczna (novum pierwszego zdania to "utworzenie dokumentów", a novum zdania w nawiasie to "wielu użytkowników jednocześnie"); zdanie po nawiasie ma niejasną treść (trzeba uwydatnić to, co jest jego istotą).

Poprawnie: Pracę nad dokumentem głównym i dokumentami podrzędnymi można rozpocząć po ich wcześniejszym utworzeniu. Jeśli dokument główny jest dostępny przez sieć, wówczas swoje dokumenty podrzędne może otwierać i modyfikować wielu użytkowników jednocześnie. Do operacji, które można przeprowadzać na dokumentach podrzędnych, należą: zmiana nazwy, zmiana położenia, łączenie kilku w jeden, usuwanie, formatowanie, drukowanie itp.

4.

Zdanie: ?

Tłumaczenie błędne: Po naciśnięciu klawisza lub ich kombinacji, program Microsoft Access wykonuje określoną akcję.

Uwagi: Tłumaczenie słowo w słowo; oddzielanie przecinkiem okolicznika czasu od podmiotu; określenie klawisz lub ich kombinacja jest tworem niepoprawnym ("ich" mogłoby się odnosić do rzeczownika w liczbie mnogiej, jakim nie jest z pewnością wyraz klawisz); zastosowanie ekwiwalentu pozornego action = akcja (lepiej operacja, działanie itp.).

Poprawnie: Po naciśnięciu klawisza lub kombinacji klawiszy program Microsoft Access wykonuje odpowiednie działanie.

5.

Zdanie: Depending on the task you need to accomplish, a VBA procedure can offer better performance.

Tłumaczenie błędne: W zależności od zadań, które masz wykonać, procedura VBA może oferować lepszą wydajność.

Uwagi: Bezpośredni zwrot do czytelnika; zachowanie szyku zdania angielskiego; sztywny ekwiwalent offer=oferować.

Poprawnie: W przypadku niektórych zadań procedura VBA może zapewnić lepszą wydajność.

6.

Zdanie: ?

Tłumaczenie błędne: Jeśli użytkownik zainstalował pakiet Office z dysku CD-ROM, może on zainstalować program Microsoft Camcorder i używać go do rejestrowania wykonywanych na komputerze akcji, procedur i dźwięków. Wynik rejestracji można zapisać jako film, który można następnie odtworzyć w programie Camcorder. Można również zapisać ten film jako samodzielny program, który można wysłać innym użytkownikom do odtworzenia, nawet jeśli nie mają oni programu Camcorder. Można na przykład skorzystać z programu Camcorder, aby utworzyć przewodnik po komputerze, który można wysłać innym. Dla rejestrowanych filmów można ustawić preferencje, takie jak klawisze pozwalające zatrzymać rejestrację filmu, jakość rejestrowanego dźwięku lub określenie, czy program Camcorder ma być pokazywany na wierzchu, przed innymi otwartymi programami.

Uwagi: Liczne powtórzenia słowa można; pierwsze zdanie zawiera zbyt wiele informacji jednocześnie (należy je rozbić na 2, 3 mniejsze); zbędny zaimek osobowy on; zamiast zdania warunkowego lepiej użyć słowa który (np. użytkownik, który..., może używać...); słowo akcja należy zastąpić innym; określenie na komputerze ma charakter bardzo potoczny; szyk zdania Można również zapisać ten film jako samodzielny program trzeba zmienić na Ten film można również zapisać jako samodzielny program; ...dalsze uwagi pozostawiam jako zadanie domowe dla czytelnika.

Piotr Kresak

Bibliografia

[1] Mirosław Bańko, Maria Krajewska, "Słownik wyrazów kłopotliwych", PWN, 1995

[2] Jan Miodek, "Jaka jesteś, Polszczyzno?", Towarzystwo Przyjaciół Polonistyki Wrocławskiej, 1996

[3] Jan Miodek, "Rozmyślajcie nad mową!", Prószyński i S-ka, 1998

[4] Halina Dzierżanowska, "Przekład tekstów nieliterackich", PWN, 1988

[5] Słownik Ortograficzny, PWN, 1997

[6] Słownik poprawnej polszczyzny, PWN, 1997

[7] Ewa i Feliks Przyłubscy, "Gdzie postawić przecinek?", Wiedza Powszechna, 1980

[8] Jerzy Podracki, "Słownik interpunkcyjny języka polskiego z zasadami przestankowania", Wydawnictwo "OŚWIATA", 1994

[9] Stanisław Jodłowski, "Podstawy polskiej składni", PWN, 1976.

[10] Tadeusz Piotrowski, "Z zagadnień leksykografii", PWN, 1994.